Ένα μείζον κοινωνικό θέμα...
που αφορά χιλιάδες υπερήλικες συνταξιούχους οι οποίοι διαβιούν πολλές φορές με εισόδημα που βρίσκεται κάτω από τα όρια της φτώχειας και στα κριτήρια με τα οποία χορηγείται το επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης των 360 ευρώ τον μήνα, αναδεικνύει με την παρέμβασή του ο Συνήγορος του Πολίτη (ΣτΠ).
Η ανεξάρτητη αρχή, μετά την εξέταση αναφορών που υπέβαλαν ανασφάλιστοι υπερήλικες, προτείνει η χορήγηση του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης να γίνεται με βάση το πραγματικό τους εισόδημα και όχι με βάση το «φορολογητέο εισόδημά» τους, το οποίο προσδιορίζεται με βάση τις αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης.
Το πλήρες ποσό του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης ανασφάλιστων υπερηλίκων που ανέρχεται στα 360 ευρώ τον μήνα (4.320 ευρώ ετησίως) το λαμβάνουν όσοι έχουν συμπληρώσει το 67ο έτος της ηλικίας τους με την προϋπόθεση ότι δεν λαμβάνουν ή δεν δικαιούνται να λάβουν σύνταξη από το εξωτερικό ή οποιαδήποτε άλλη ασφαλιστική ή προνοιακή παροχή στην Ελλάδα (άρθρο 93, ν.4387/16). Επισημαίνεται ότι το κατώφλι της φτώχειας στην Ελλάδα ανέρχεται στο ποσό των 4.718 ευρώ ετησίως ανά άτομο και σε 9.908 ευρώ για νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών (ΕΛΣΤΑΤ, Ιούνιος 2019).
Διαπιστώσεις
Ο Συνήγορος του Πολίτη διερεύνησε αναφορές πολιτών, ανασφάλιστων υπερηλίκων, σχετικά με τη μη χορήγηση σε αυτούς από τον τ. ΟΓΑ (και νυν ΟΠΕΚΑ) του Επιδόματος Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ανασφάλιστων Υπερηλίκων, με την αιτιολογία ότι υπερβαίνουν τα εισοδηματικά όρια που θέτει ο νόμος 4387/2016.
Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Συνήγορος του Πολίτη, «σε πολλές περιπτώσεις, οι ενδιαφερόμενοι είτε δεν είχαν κανένα πραγματικό εισόδημα είτε είχαν πολύ χαμηλό πραγματικό εισόδημα, αλλά το φορολογητέο εισόδημά τους προσδιοριζόταν βάσει των αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης, με αποτέλεσμα να υπερβαίνει τα εισοδηματικά όρια του νόμου».
Σύμφωνα με τις διατάξεις του ισχύοντος Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, όλοι οι άγαμοι φορολογούμενοι, που δηλώνουν πραγματικό ή τεκμαρτό εισόδημα, έχουν ελάχιστη αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης (δηλαδή τεκμαρτό εισόδημα) 3.000 ευρώ, ενώ οι έγγαμοι, 5.000 ευρώ.
Στο ποσό αυτό προστίθεται η αντικειμενική δαπάνη από την ιδιοκατοίκηση, μίσθωση ή δωρεάν παραχώρηση κατοικίας, η οποία ορίζεται στα 40 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο για τα πρώτα 80 τετραγωνικά μέτρα κατοικίας και κλιμακώνεται στη συνέχεια.
Σε περίπτωση κατοχής αυτοκινήτου, η ελάχιστη αντικειμενική δαπάνη ορίζεται στις 2.000 ευρώ τον χρόνο, επίσης κλιμακούμενη.
Από τις διατάξεις που διέπουν τον προσδιορισμό του τεκμαρτού φορολογητέου εισοδήματος σε συνδυασμό με τα εισοδηματικά όρια του ν. 4387/2016, σύμφωνα με τον οποίο το εισόδημα που λαμβάνεται υπ’ όψιν για τη χορήγηση του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης ανασφάλιστου υπερήλικα δεν είναι το πραγματικό ατομικό ή οικογενειακό εισόδημα του αιτούντος, αλλά το φορολογητέο, προκύπτει ότι άγαμος, διαζευγμένος ή χήρος που ζητά τη συγκεκριμένη παροχή, ο οποίος δεν έχει πραγματικό εισόδημα, αλλά κατοικεί σε κατοικία επιφάνειας μεγαλύτερης των 35 τετραγωνικών μέτρων, ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιόκτητη, μισθωμένη ή δωρεάν παραχωρούμενη, αποκλείεται από τη χορήγηση του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης ανασφάλιστου υπερήλικα.
Αντίστοιχα, εάν αυτός που ζητά την παροχή των 360 ευρώ έχει στην κατοχή του Ι.Χ. αυτοκίνητο, το οποίο βρίσκεται σε κίνηση όλο τον χρόνο, αποκλείεται αυτομάτως από τη χορήγηση του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης ανασφάλιστων υπερηλίκων.
Η εφαρμογή των διατάξεων αυτών και μάλιστα χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν ότι εκτός των εισοδηματικών κριτηρίων ο νόμος Κατρούγκαλου θέτει και περιουσιακά κριτήρια, «επιτρέποντας» στον αιτούντα να έχει ακίνητη περιουσία της οποίας η αντικειμενική αξία δεν υπερβαίνει τις 90.000 ευρώ και αυτοκίνητο, του οποίου η αντικειμενική δαπάνη δεν υπερβαίνει τις 6.000 ευρώ, οδηγεί στην απόρριψη της πλειοψηφίας των αιτήσεων.
Τρεις προτάσεις
Με αφορμή τις διαπιστώσεις αυτές, ο Συνήγορος του Πολίτη πρότεινε τις εξής νομοθετικές παρεμβάσεις:
* Την τροποποίηση του άρθρου 93 παρ. 1 περ. ε του ν. 4387/2016, καθώς και του άρθρου 3 της σχετικής Κοινής Υπουργικής απόφασης, ώστε ως κριτήριο για τη χορήγηση του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης ανασφάλιστων υπερηλίκων να λαμβάνεται υπ’ όψιν το πραγματικό και όχι το φορολογητέο εισόδημα των αιτούντων, όπως ισχύει και για το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης.
* Επικουρικά, προτείνεται η τροποποίηση του άρθρου 93 του ν. 4387/2016, ώστε να μη συνυπολογίζεται τεκμαρτό εισόδημα το οποίο προκύπτει από την ελάχιστη αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης, την αντικειμενική δαπάνη κατοικίας (ιδιόκτητης, μισθωμένης ή δωρεάν παραχωρούμενης) έως 80 τ.μ., και ενός αυτοκινήτου μικρού κυβισμού.
* Τέλος, προτείνεται να τροποποιηθεί η διάταξη του άρθρου 46 παρ. 4 ν. 4520/2018, ώστε να μην αποκλείονται από τον διοικητικό έλεγχο των αποφάσεων, έπειτα από ένσταση των ενδιαφερομένων, τα ζητήματα που αφορούν την πλήρωση των εισοδηματικών κριτηρίων.