Μετατρέπει μικρόβια σε ...
μικρά χημικά εργοστάσια για την παραγωγή ποικίλων προϊόντων, από φάρμακα μέχρι καύσιμα και μάλιστα με πολύ μικρή περιβαλλοντική επιβάρυνση.
Επεμβαίνει στον μεταβολισμό των μικροοργανισμών για να δημιουργήσει ουσίες που ήταν αδύνατο να παραχθούν στο παρελθόν.
Ο Γρηγόρης Στεφανόπουλος, επί 34 χρόνια καθηγητής στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης και διευθυντής του Εργαστηρίου Βιοπληροφορικής και Μεταβολικής Μηχανικής του ΜΙΤ, με ακαδημαϊκή καριέρα σε Χάρβαρντ, Τεχνολογικό Ινστιτούτο Καλιφόρνιας, Κέμπριτζ, ΕΤΗ Ζυρίχης, με 450 δημοσιεύσεις και 50 διπλώματα ευρεσιτεχνίας, περιγράφει στην «Κ» τον θαυμαστό κόσμο των εργαστηρίων του φημισμένου Ινστιτούτου.
Και μιλάει για τα «ελατήρια» που ωθούν στην αριστεία και στη διάκριση –ο ίδιος μετράει περισσότερα από 25 βραβεία–, για τις διαφορές μεταξύ ελληνικής και αμερικανικής παιδείας και έρευνας, για τους Ελληνες των ΗΠΑ και το σημερινό αμερικανικό θεμελιακό ιδεώδες...
«Η γενετική μηχανική, που αναπτύχθηκε πριν από περίπου 30 χρόνια, μας έδωσε τη δυνατότητα να επεμβαίνουμε στον μεταβολισμό των μικροβίων, που έτσι μετατρέπονται σε μικρά χημικά εργοστάσια, και να παράγουμε τόσο προϊόντα που υπήρχαν όσο και εντελώς νέα», εξηγεί ο κ. Στεφανόπουλος, με πλήθος διακρίσεις για τις πανεπιστημιακές διαλέξεις του, αρχισυντάκτης και συντάκτης 12 επιστημονικών περιοδικών.
«Οι τεχνολογίες αυτές είναι βιώσιμες, δηλαδή τα προϊόντα παράγονται με φυσικές διεργασίες, χωρίς επιπτώσεις στο περιβάλλον και με ανταγωνιστικό κόστος.
Παράγουμε πολλές κατηγορίες προϊόντων: Λίπη και λιπίδια, τα οποία συσσωρεύονται σε μεγάλες ποσότητες σε αυτούς τους μικροοργανισμούς και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα, αλλά και ως λιπαντικά σε καλλυντικά και παρόμοια προϊόντα.
Από άλλα μεταβολικά μονοπάτια των μικροβίων παράγουμε φάρμακα, βιταμίνες, συμπληρώματα διατροφής, βελτιωτικά γεύσης, αρωματικές ύλες, γλυκαντικά κ.ά. Ακόμη, με μικροοργανισμούς δεσμεύουμε το διοξείδιο του άνθρακα με υδρογόνο, με τελική μετατροπή σε υγρό καύσιμο για το αυτοκίνητό μας.
Το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας αντιδρά με το υδρογόνο και δίνει οξικό οξύ, από το οποίο στη συνέχεια παράγονται λιπίδια, που μετατρέπονται σε καύσιμο», λέει ο κ. Στεφανόπουλος.
Προσωπικό στοίχημα
Ο διακεκριμένος Ελληνας επιστήμονας, ο οποίος είναι μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Μηχανικών των ΗΠΑ, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, έχει λάβει μεταξύ άλλων σημαντικά βραβεία από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Χημικών Μηχανικών και την Αμερικανική Χημική Εταιρεία, ενώ πρόσφατα βραβεύθηκε σε Ισραήλ και Ιταλία για την παραγωγή υγρών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έχει θέσει ένα προσωπικό στοίχημα: «Να αποδείξω ότι οι καινοτόμες τεχνολογίες που δημιουργούμε μπορούν να σπάσουν το μονοπώλιο της χημείας και να εισάγουν τη βιοτεχνολογία ως συναγωνίσιμη βιώσιμη μέθοδο παραγωγής προϊόντων χρήσιμων για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό μας, με χαμηλό κόστος και πολύ μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
Για παράδειγμα, φάρμακα για τη Μαλάρια, πολύ ακριβά να παραχθούν αλλιώς, μπορούν να σώσουν εκατομμύρια ανθρώπους υπανάπτυκτων περιοχών. Ουσίες, όπως τα υποκατάστατα ζάχαρης που προέρχονται από φυτά, μπορούν να παραχθούν εύκολα.
Είναι πολύ ικανοποιητικό να βλέπεις την τεχνολογία που έφτιαξες στο εργαστήριο να μπαίνει στην παραγωγή. Την περασμένη εβδομάδα επισκέφθηκα ένα εργοστάσιο που χτίστηκε στην Αγκάστα της Τζόρτζια, όπου παράγονται προϊόντα με τις τεχνολογίες που δημιουργήσαμε εμείς».
Ποιες οι διαφορές με την Ελλάδα, για παράδειγμα στην εκπαίδευση; «Στις ΗΠΑ οι φοιτητές ενθαρρύνονται να φτιάξουν πράγματα με τα χέρια. Επίσης έχουν την ελευθερία να παρακολουθήσουν μαθήματα έξω από τη σχολή εισαγωγής κ.ο.κ.
Όμως, η πιο σημαντική διαφορά είναι ότι υπάρχει κίνητρο για διάκριση. Η καλή δουλειά αναγνωρίζεται και επιβραβεύεται ηθικά και χρηματικά. Στην Ελλάδα, την έλλειψη κινήτρου δεν μπορούν να αντικαταστήσουν οι καλές προθέσεις περί συλλογικής δράσης για το κοινό καλό. Αν δεν υπάρχει προσωπικό κίνητρο σε κάθε προσπάθεια, τα υπόλοιπα δεν είναι τόσο ισχυρά ώστε να ωθήσουν το άτομο προς τα εμπρός. Στην Ελλάδα η ισοπέδωση έχει εξασθενήσει τα κίνητρα, με αρνητικές επιπτώσεις στη δραστηριότητα των ανθρώπων».
Η τροχοπέδη της πολιτικής
Ο κ. Στεφανόπουλος θεωρεί ότι το πρόβλημα δεν είναι στον τρόπο διδασκαλίας, «αλλά στις πολιτικές επιρροές από τις οποίες τα πανεπιστήμια πρέπει να απελευθερωθούν. Οι φοιτητές πρέπει να βάλουν στο μυαλό τους ότι πηγαίνουν στα ιδρύματα για να μάθουν, να δουλέψουν και να διακριθούν. Η άμιλλα είναι μια εξαιρετική λέξη, ωθεί τους νέους να γίνονται όλο και καλύτεροι, κατά τις σπουδές και μετά την αποφοίτηση».
Όσο για την έρευνα, «έχουμε παραδείγματα πρώτης γραμμής στην Ελλάδα, σε ινστιτούτα και πανεπιστήμια, πράγμα που αποδεικνύει ότι εάν δοθούν τα μέσα και η χρηματοδότηση τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά. Οι Ελληνες ερευνητές είναι διεθνώς αναγνωρισμένοι, αλλά βλέπετε ότι τα κίνητρα έρχονται από αλλού, η αναγνώριση έρχεται από αλλού, από έξω».
Το ανεκμετάλλευτο δυναμικό της χώρας είναι αυτό που περισσότερο τον θυμώνει. «Ατομα με μεγάλες δυνατότητες παραμένουν παροπλισμένα επειδή τους λείπουν τα μέσα ή το ακαδημαϊκό τους περιβάλλον δεν ενθαρρύνει ή δεν αναγνωρίζει τις ικανότητές τους.
Γι’ αυτό κι εκείνο που περισσότερο τον χαροποιεί είναι οι επιτυχίες των Ελλήνων σε διάφορες αρένες, ακαδημαϊκές, αθλητικές, επιχειρηματικές». «Χρειαζόμαστε εξωστρέφεια. Κάνει κακό να κοιτάμε μόνο τι γίνεται στον μικρό ελληνικό χώρο, να πιστεύουμε ότι είμαστε το κέντρο του κόσμου, να καμαρώνουμε που αναπτυχθήκαμε με 0,3% όταν ο υπόλοιπος κόσμος τρέχει με 2%.
Στο μυαλό μου έρχεται ένα βιβλίο που περιγράφει τις ναυμαχίες στη Μεσόγειο θάλασσα, στη Ναύπακτο και στη Μάλτα, τον 17ο αι., τη μεγάλη σύγκρουση μεταξύ οθωμανικών και δυτικών δυνάμεων. Κλείνει ως εξής. Και έτσι τελείωσαν οι αγώνες σε ένα μικρό μέρος του κόσμου το οποίο αποδεικνυόταν όλο και λιγότερο σημαντικό μετά τις μεγάλες ανακαλύψεις των νέων χωρών».
Η ελευθερία
Εξαιρετική κρίνει την παρουσία των Ελλήνων στις ΗΠΑ, στα πανεπιστήμια και στη βιομηχανία ο Γρηγόρης Στεφανόπουλος. «Ας πάρουμε για παράδειγμα τον δικό μου χώρο. Σε κάθε αξιόλογο τμήμα χημικών μηχανικών στις ΗΠΑ διδάσκουν από ένας έως τρεις Ελληνες καθηγητές, με εξαιρετικές επιδόσεις».
Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο αδελφός του, Γιώργος, επίσης για δεκαετίες καθηγητής στο ΜΙΤ (σήμερα μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ ΜΙΤ και πανεπιστημίου της Αριζόνα), με 25 βραβεία, αλλά και η σύζυγός του, Μιρέττα Φλυτζάνη, καθηγήτρια Χημικής Μηχανικής στο Tufts University, μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Μηχανικών των ΗΠΑ, με πλήθος διακρίσεις σε Αμερική, Ευρώπη και Ασία, στον σχεδιασμό μοντέρνων καταλυτών. «Καινοτόμο είναι ό,τι φέρνει επανάσταση στον τρόπο σκέψης και παραγωγής, ό,τι λύνει άλυτα μέχρι στιγμής προβλήματα, ό,τι προσφέρει ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών», λέει.
Τη χρηματοδότηση για την έρευνα «τη βρίσκουμε οι ίδιοι, δεν παρέχεται από το ΜΙΤ, που σημαίνει ότι πρέπει να παρακολουθούμε τις εξελίξεις στον τομέα μας και να αντιδρούμε στις νέες προκλήσεις».
Η ελευθερία του ατόμου, η ελευθερία σκέψης και επιλογής «είναι ο ακρογωνιαίος λίθος, το θεμελιακό ιδεώδες των ΗΠΑ· ολόκληρο το οικοδόμημα της χώρας στηρίζεται στην αξιοκρατία που επιβάλλει αυτή η ελευθερία.
Αν κάποιος σταματήσει να κινείται με τις ταχύτητες των υπολοίπων, μπορεί να βρεθεί από την κορυφή στον πυθμένα – δείτε την General Electric. Μπροστά προχωρούν εκείνοι που νιώθουν καλά, δυνατοί και άνετοι σε ένα περιβάλλον συνεχούς συναγωνισμού και ελευθερίας».