Τους συμμετέχοντες ...
στο 4ο ετήσιο «Athens Democracy Forum» υποδέχθηκε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος, εκφωνώντας λόγο με θέμα «Η αντιπροσωπευτική Δημοκρατία και οι εχθροί της».
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέδειξε ως κινδύνους για τη δημοκρατία τον αυταρχισμό της εξουσίας, την αποδυνάμωση της δικαιοσύνης, που ενίοτε φθάνει στα όρια της αρνησιδικίας, την αποδυνάμωση του κράτους δικαίου και, τελικά, την επικυριαρχία – όπως ανέφερε – του «οικονομικού» επί του «θεσμικού», η οποία εκδηλώνεται, κατά βάση, μέσω της χωρίς φραγμούς επέμβασης των «Αγορών» και των «Οίκων Αξιολόγησης» στον πυρήνα της κυριαρχίας των κρατών.
Ο κ. Παυλόπουλος έκρουσε και τον κώδωνα του κινδύνου λέγοντας πως η αντιπροσωπευτική Δημοκρατία προϋποθέτει την λειτουργία «θεσμικών αντιβάρων δια των οποίων ελέγχεται η εκάστοτε εξουσία. Τόνισε δε πως «ουδείς μπορεί ν’ αμφισβητήσει ότι η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία σήμερα κινδυνεύει».
Τα βασικότερα σημεία της ομιλίας του Προέδρου της Δημοκρατίας:
Η Δημοκρατία είναι βασικό συστατικό στοιχείο του Ευρωπαϊκού και του εν γένει Δυτικού Πολιτισμού. Επομένως, κάθε τι που υπονομεύει τη Δημοκρατία δρα, κατ’ αναλογία, υπονομευτικώς και για τον Ευρωπαϊκό και Δυτικό Πολιτισμό γενικότερα.
Όταν μιλάμε για Δημοκρατία στην εποχή μας εννοούμε κατ’ ουσίαν την Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία. Μέσω αυτής δε αναδεικνύεται η σημασία της Πολιτικής Ελευθερίας, ως θεμελιώδους δικαιώματος συμμετοχής στην άσκηση της εξουσίας αλλά και ελέγχου της εξουσίας. Επέκεινα δε ως «μήτρας» και όλων των λοιπών Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Α. Η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία υπερέχει της Άμεσης Δημοκρατίας κυρίως διότι στο πλαίσιο της τελευταίας δεν νοείται, ουσιαστικώς, αντιπολίτευση και σεβασμός των δικαιωμάτων της μειοψηφίας. Βεβαίως η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία μπορεί να εμπλουτισθεί ευεργετικώς με θεσμούς Άμεσης Δημοκρατίας, όπως είναι κυρίως το δημοψήφισμα, ιδίως δε το νομοθετικό δημοψήφισμα και το δημοψήφισμα για κρίσιμα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά θέματα.
Β. Με βάση τα παραπάνω η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία υπερέχει της Άμεσης Δημοκρατίας πρωτίστως στα εξής σημεία:
1. Πρώτον, η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία προϋποθέτει την λειτουργία «θεσμικών αντιβάρων (“checks and balances”), δια των οποίων ελέγχεται η εκάστοτε εξουσία. Βασικός μηχανισμός ελέγχου στο πλαίσιο της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας είναι το Κράτος Δικαίου, ήτοι η μέσω κυρώσεων επιβολή, στα όργανα άσκησης της εξουσίας, της υποχρέωσης τήρησης τους αρχής της νομιμότητας.
2. Δεύτερον, η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία εγγυάται, έναντι των κρατικών οργάνων και όχι μόνον, αποτελεσματικά την άσκηση των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και την αποφυγή του υπερβολικού περιορισμού τους, ενώ παραλλήλως ενεργοποιεί τους κατάλληλους μηχανισμούς οι οποίοι αποτρέπουν την καταχρηστική άσκηση των Δικαιωμάτων τούτων.
Ουδείς μπορεί ν’ αμφισβητήσει ότι η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία σήμερα κινδυνεύει, και μάλιστα όχι μόνο στις υπανάπτυκτες ή αναπτυσσόμενες αλλ’ ακόμη και στις πολύ αναπτυγμένες χώρες. Από τους κινδύνους αυτούς πιο υπονομευτικοί είναι:
Α. Πρώτον, ο «κυβερνητικός δεσποτισμός», ήτοι η αυθαίρετη ή και καταχρηστική επιβολή της εκτελεστικής εξουσίας έναντι των δύο άλλων εξουσιών, δηλαδή της νομοθετικής και της δικαστικής.
Β. Δεύτερον, τα μεγάλα εμπόδια που συναντά ο Άνθρωπος όταν επιχειρεί να υπερασπισθεί τα δικαιώματά του μέσω της δικαστικής εξουσίας, με κύριο αρνητικό σύμπτωμα την καθυστέρηση απονομής της Δικαιοσύνης, η οποία φθάνει στα όρια της αρνησιδικίας. Αυτή η μειωμένη εμβέλεια του δικαιώματος αίτησης και παροχής δικαστικής προστασίας συνιστά επιπλέον και καταστροφικό πλήγμα στο «μαλακό υπογάστριο» του Κράτους Δικαίου.
Γ. Τρίτον, η επικυριαρχία του «οικονομικού» επί του «θεσμικού», η οποία εκδηλώνεται, κατά βάση, μέσω της χωρίς φραγμούς επέμβασης των «Αγορών» και των «Οίκων Αξιολόγησης» στον πυρήνα της κυριαρχίας των κρατών.
Έτσι, οντότητες χωρίς καμία δημοκρατική νομιμοποίηση αδρανοποιούν τα κρατικά όργανα, τα οποία έχουν γνήσια δημοκρατική νομιμοποίηση.
Η προαναφερόμενη επικυριαρχία του «οικονομικού» επί του «θεσμικού» επιχειρεί να βρει προσχηματικό έρεισμα στο νεοφιλελεύθερο «μύθο» της, δήθεν νομοτελειακής, «αυτορρύθμισης της αγοράς» και, συνακόλουθα, της ανάγκης «απορρύθμισης», δηλαδή της σταδιακής κατάργησης των κανόνων δικαίου που προβλέπουν παρεμβατική αρμοδιότητα κρατικών οργάνων.
Κάτι τέτοιο όμως είναι ουτοπικό κι επικίνδυνο, διότι ακόμη και η νεοκλασική οικονομική θεωρία κρίνει απαραίτητη την υπό την οπτική γωνία του δημόσιου συμφέροντος κρατική παρέμβαση (“public interest approach”) για την εξάλειψη κραυγαλέων αστοχιών της αγοράς (“market failures”).
Τέτοιες αστοχίες είναι ιδίως:
1. Η πληροφοριακή ασυμμετρία μεταξύ των επιχειρήσεων και των πελατών τους.
2. Η επέλευση «αρνητικών εξωτερικοτήτων» (“negative externalities”) που απειλούν τα θεμέλια του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τόσο στο σύνολό του όσο και σ’ επιμέρους πεδία του, με ιδιαίτερη έμφαση στο τραπεζικό πεδίο.
Δ. Και, τέταρτον, η παρακμιακή πορεία του Κοινωνικού Κράτους Δικαίου.
Ειδικότερα, ο νεοφιλελεύθερος «μύθος» περί της ανάγκης κατάργησης των παρεμβατικών αρμοδιοτήτων του κράτους οδηγεί και στην απομείωση ή και εξαφάνιση και των αρμοδιοτήτων εκείνων, οι οποίες διασφαλίζουν την προστασία των οικονομικώς ασθενέστερων.
Έτσι όμως αφενός διευρύνονται οι ήδη μεγάλες κοινωνικές ανισότητες και, αφετέρου, απειλείται με ρήξη ο κοινωνικός ιστός, ενώ παραλλήλως δυναμιτίζεται το θεμελιώδες δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας.
Και τούτο διότι το δικαίωμα αυτό προϋποθέτει ότι κατά την άσκησή του διασφαλίζονται οι όροι του υγιούς ανταγωνισμού, συνακόλουθα δε οι εγγυήσεις με βάση τις οποίες καθένας πρέπει, στο πλαίσιο ανάπτυξης της προσωπικότητάς του, να τελεί υπό όρους ισότητας ευκαιριών και ισότητας στην αφετηρία.
Τέλος, η διεύρυνση των ανισοτήτων και, ακόμη περισσότερο, η προοπτική ρήξης του κοινωνικού ιστού, εκτρέφουν τον πιο επικίνδυνο «εχθρό» της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας που είναι, κυρίως, πολιτικά μορφώματα αναβίωσης του εφιάλτη του φασισμού και του ναζισμού, με όποια «λεοντή» κι αν αυτά εμφανίζονται.
Τα όσα προεκτέθηκαν τεκμηριώνουν το ότι η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία είναι ένα πολύτιμο, πλην όμως εύθραυστο, αγαθό. Οφείλουμε λοιπόν να το υπερασπιζόμαστε αδιαλείπτως έναντι των «εχθρών» του. Διαφορετικά κινδυνεύει η ίδια η Δημοκρατία, επέκεινα δε ο ίδιος ο Ευρωπαϊκός και, εν γένει, ο Δυτικός Πολιτισμός.