Ίσως από διπλωματικής και ...
πολιτικής απόψεως να παρέμενε άγνωστο το ποια θα ήταν η εξέλιξη στις σχέσεις Τουρκίας και Ρωσίας μέχρι τα τέλη Ιουνίου, οπότε ο Τούρκος πρόεδρος ζήτησε συγγνώμη από τη Μόσχα για την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικές δυνάμεις.
Από οικονομικής απόψεως, όμως, η επαναπροσέγγιση των δύο χωρών ήταν απολύτως αναμενόμενη έως και αυτονόητη. Με την επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στη Μόσχα την περασμένη Τρίτη απλώς επαληθεύθηκε η πρόβλεψη της πλειονότητας των οικονομικών αναλυτών πως η οικονομική αλληλεξάρτηση των δύο χωρών θα τις εξωθούσε σε άμβλυνση της μεταξύ τους έντασης.
Ο τομέας που επηρεάστηκε ελάχιστα από την κρίση στις ρωσοτουρκικές σχέσεις ήταν ο ενεργειακός, καθώς δεν διεκόπη ούτε μία ημέρα η παροχή ρωσικού φυσικού αερίου προς την Τουρκία που είναι δεύτερη σε εισαγωγές του μετά τη Γερμανία και εισάγει από 28 έως 30 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Από οικονομικής απόψεως, όμως, η επαναπροσέγγιση των δύο χωρών ήταν απολύτως αναμενόμενη έως και αυτονόητη. Με την επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στη Μόσχα την περασμένη Τρίτη απλώς επαληθεύθηκε η πρόβλεψη της πλειονότητας των οικονομικών αναλυτών πως η οικονομική αλληλεξάρτηση των δύο χωρών θα τις εξωθούσε σε άμβλυνση της μεταξύ τους έντασης.
Ο τομέας που επηρεάστηκε ελάχιστα από την κρίση στις ρωσοτουρκικές σχέσεις ήταν ο ενεργειακός, καθώς δεν διεκόπη ούτε μία ημέρα η παροχή ρωσικού φυσικού αερίου προς την Τουρκία που είναι δεύτερη σε εισαγωγές του μετά τη Γερμανία και εισάγει από 28 έως 30 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Σε ό,τι αφορά τον TurkStream, τον ρωσοτουρκικό αγωγό φυσικού αερίου, η κατασκευή του ανεστάλη από τον Δεκέμβριο αλλά δεν έχει εγκαταλειφθεί. Ενδέχεται απλώς να καθυστερήσει εξαιτίας οικονομικών δυσχερειών της Ρωσίας, όπως σχολίασε προσφάτως η Νιγκιάρ Μασούμοβα, ακαδημαϊκό στέλεχος του τμήματος Διεθνούς Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας.
Της επίσκεψης Ερντογάν στη Ρωσία είχε προηγηθεί από 1ης Αυγούστου συμφωνία ανάμεσα στον Τούρκο υπουργό Οικονομίας, Νιχάτ Ζεϊμπεκστσί, και τον Ρώσο υπουργό Ενέργειας, Αλεξάντερ Νόβακ, για τη στελέχωση διακυβερνητικής επιτροπής με αντικείμενο τη διμερή εμπορική και οικονομική συνεργασία.
Ο τουρισμός
Με τις οικονομίες τους να έχουν πληγεί από ετερόκλητους παράγοντες, οι δύο οικονομικοί και εμπορικοί εταίροι είδαν να οξύνονται τα οικονομικά τους δεινά από τον Νοέμβριο του περασμένου έτους όταν η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικά πυρά οδήγησε τη Ρωσία σε σειρά οικονομικών αντιποίνων, με κύρια το ρωσικό εμπάργκο στις τουρκικές εισαγωγές τροφίμων και την ακύρωση των περισσότερων πακέτων διακοπών που είχαν κλείσει οι Ρώσοι επίδοξοι τουρίστες στα τουρκικά παράλια.
Από τη στιγμή που η ρωσική υπηρεσία Τουρισμού, Rostourism, εξέδωσε εν είδει ταξιδιωτικής οδηγίας σύσταση για ακύρωση όλων των ταξιδιωτικών πακέτων στην Τουρκία, οι αφίξεις Ρώσων τουριστών στη χώρα σημείωσαν πτώση κατά 87% σύμφωνα με στοιχεία των τουρκικών αρχών. Οι Ρώσοι είναι, όμως, η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα τουριστών στην Τουρκία μετά τους Γερμανούς.
Ο τουρισμός
Με τις οικονομίες τους να έχουν πληγεί από ετερόκλητους παράγοντες, οι δύο οικονομικοί και εμπορικοί εταίροι είδαν να οξύνονται τα οικονομικά τους δεινά από τον Νοέμβριο του περασμένου έτους όταν η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικά πυρά οδήγησε τη Ρωσία σε σειρά οικονομικών αντιποίνων, με κύρια το ρωσικό εμπάργκο στις τουρκικές εισαγωγές τροφίμων και την ακύρωση των περισσότερων πακέτων διακοπών που είχαν κλείσει οι Ρώσοι επίδοξοι τουρίστες στα τουρκικά παράλια.
Από τη στιγμή που η ρωσική υπηρεσία Τουρισμού, Rostourism, εξέδωσε εν είδει ταξιδιωτικής οδηγίας σύσταση για ακύρωση όλων των ταξιδιωτικών πακέτων στην Τουρκία, οι αφίξεις Ρώσων τουριστών στη χώρα σημείωσαν πτώση κατά 87% σύμφωνα με στοιχεία των τουρκικών αρχών. Οι Ρώσοι είναι, όμως, η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα τουριστών στην Τουρκία μετά τους Γερμανούς.
Μέχρι και το 2014 περίπου 3,5 έως 4 εκατ. Ρώσοι επισκέπτονταν την Τουρκία κάθε χρόνο. Σύμφωνα με στοιχεία της EBRD, το 2014 το συνάλλαγμα που άφησαν στην Τουρκία οι Ρώσοι ανήλθε σε 3 δισ. δολάρια. Σε ό,τι αφορά το βάρος που έχει ο τουρισμός για την τουρκική οικονομία, στοιχεία του Παγκόσμιου Συμβουλίου Τουρισμού (WTTC) εμφανίζουν τον κλάδο να προσφέρει άμεσα ή έμμεσα περίπου 2,1 εκατ. θέσεις εργασίας στη χώρα, πολύ περισσότερες από τις τουρκικές βιομηχανίες.
Τα αγροτικά προϊόντα
Εξίσου επώδυνες –αλλά και για τις δύο χώρες– υπήρξαν οι επιπτώσεις από το εμπάργκο που επέβαλε η Μόσχα στις εισαγωγές τουρκικών τροφίμων και αγροτικών προϊόντων. Το 20% των ρωσικών εισαγωγών σε οπωροκηπευτικά προερχόταν από την Τουρκία και η Ρωσία είχε ήδη επιβάλει εμπάργκο στις εισαγωγές ευρωπαϊκών τροφίμων ως αντίποινα για τις κυρώσεις από τη Δύση. Ετσι, το εμπάργκο είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της προσφοράς στη ρωσική αγορά και την αύξηση των τιμών για τους Ρώσους καταναλωτές.
Κι ενώ έως ένα βαθμό η Ρωσία υπερκάλυψε το κενό αυξάνοντας την εγχώρια παραγωγή σε πολλά είδη, για την Τουρκία το τίμημα ήταν αρκετά βαρύ. Σύμφωνα με στοιχεία της Renaissance Capital, το 2014 οι εξαγωγές της Τουρκίας στη Ρωσία, κυρίως τροφίμων αλλά και ειδών κλωστοϋφαντουργίας, έφθασαν σε αξία τα 6 δισ. δολάρια.
Το πρώτο εξάμηνο του έτους, όμως, οι τουρκικές εξαγωγές στη Ρωσία μειώθηκαν κατά 60% και –σύμφωνα με την EBRD– το πλήγμα θα μειώσει το τουρκικό ΑΕΠ κατά 0,3% έως 0,7% φέτος. Σύμφωνα με τον Σεμσί Μπαϊρακτάρ, επικεφαλής της Αγροτικής Ενωσης Τουρκίας (TZOB), οι ζημίες του τουρκικού αγροτικού κλάδου έφθασαν στα 290 εκατ. δολάρια φέτος εξαιτίας της έντασης με τη Ρωσία.
Τα αγροτικά προϊόντα
Εξίσου επώδυνες –αλλά και για τις δύο χώρες– υπήρξαν οι επιπτώσεις από το εμπάργκο που επέβαλε η Μόσχα στις εισαγωγές τουρκικών τροφίμων και αγροτικών προϊόντων. Το 20% των ρωσικών εισαγωγών σε οπωροκηπευτικά προερχόταν από την Τουρκία και η Ρωσία είχε ήδη επιβάλει εμπάργκο στις εισαγωγές ευρωπαϊκών τροφίμων ως αντίποινα για τις κυρώσεις από τη Δύση. Ετσι, το εμπάργκο είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της προσφοράς στη ρωσική αγορά και την αύξηση των τιμών για τους Ρώσους καταναλωτές.
Κι ενώ έως ένα βαθμό η Ρωσία υπερκάλυψε το κενό αυξάνοντας την εγχώρια παραγωγή σε πολλά είδη, για την Τουρκία το τίμημα ήταν αρκετά βαρύ. Σύμφωνα με στοιχεία της Renaissance Capital, το 2014 οι εξαγωγές της Τουρκίας στη Ρωσία, κυρίως τροφίμων αλλά και ειδών κλωστοϋφαντουργίας, έφθασαν σε αξία τα 6 δισ. δολάρια.
Το πρώτο εξάμηνο του έτους, όμως, οι τουρκικές εξαγωγές στη Ρωσία μειώθηκαν κατά 60% και –σύμφωνα με την EBRD– το πλήγμα θα μειώσει το τουρκικό ΑΕΠ κατά 0,3% έως 0,7% φέτος. Σύμφωνα με τον Σεμσί Μπαϊρακτάρ, επικεφαλής της Αγροτικής Ενωσης Τουρκίας (TZOB), οι ζημίες του τουρκικού αγροτικού κλάδου έφθασαν στα 290 εκατ. δολάρια φέτος εξαιτίας της έντασης με τη Ρωσία.
Από ρωσικής πλευράς, πάντως, δεν επεβλήθησαν ανάλογοι περιορισμοί στις ρωσικές εξαγωγές στην Τουρκία που, σύμφωνα με στοιχεία του τουρκικού κράτους, έφθασαν το 2014 στα 25,2 δισ. δολάρια. Ετσι η Τουρκία ήταν και παραμένει καίριος εμπορικός εταίρος της Μόσχας, ως πρώτη χώρα σε εισαγωγές ρωσικών σιτηρών. Το 2014 εισήγαγε 4,1 εκατ. τόνους ρωσικών σιτηρών.
Η Ρωσία άντεξε στις κυρώσεις της Δύσης – Ευάλωτη στην τρομοκρατία η Τουρκία
Υπό το βάρος ετερόκλητων παραγόντων, οι οικονομίες Ρωσίας και Τουρκίας έχουν δοκιμαστεί και εξακολουθούν να δοκιμάζονται μολονότι επιδεικνύουν αντοχές. Οι οικονομικές κυρώσεις που επέβαλε στη Ρωσία η Δύση μετά την προσάρτηση της Κριμαίας και η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου ήταν το διπλό χτύπημα που έπληξε την οικονομία της. Δεν την έχει, ωστόσο, γονατίσει, καθώς η ρωσική οικονομία αναμένεται να ανακάμψει σύντομα. Η πολιτική αστάθεια, τα τρομοκρατικά χτυπήματα και η συνεπακόλουθη φυγή του ξένου κεφαλαίου έχουν θέσει σε επισφαλή θέση την Τουρκία.
Τα τελευταία στοιχεία του ρωσικού υπουργείου Οικονομικών φέρουν τη ρωσική οικονομία να έχει συρρικνωθεί κατά 0,6% το δεύτερο τρίμηνο του έτους. Είναι, όμως, η μικρότερη μείωση που έχει καταγράψει το ρωσικό ΑΕΠ από τις αρχές του 2015, οπότε και διολίσθησε σε ύφεση η ρωσική οικονομία. Το ΔΝΤ, που έχει επανειλημμένως διαπιστώσει τις αντοχές της πολύπλευρης ρωσικής οικονομίας, προεξοφλεί ότι η χώρα θα επανέλθει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το επόμενο έτος, έστω και αν ο Ρώσος πρόεδρος προειδοποιεί για ενδεχόμενη στασιμότητα αν δεν βρεθούν νέοι μοχλοί που θα κινήσουν την οικονομία.
Τα τελευταία στοιχεία του ρωσικού υπουργείου Οικονομικών φέρουν τη ρωσική οικονομία να έχει συρρικνωθεί κατά 0,6% το δεύτερο τρίμηνο του έτους. Είναι, όμως, η μικρότερη μείωση που έχει καταγράψει το ρωσικό ΑΕΠ από τις αρχές του 2015, οπότε και διολίσθησε σε ύφεση η ρωσική οικονομία. Το ΔΝΤ, που έχει επανειλημμένως διαπιστώσει τις αντοχές της πολύπλευρης ρωσικής οικονομίας, προεξοφλεί ότι η χώρα θα επανέλθει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το επόμενο έτος, έστω και αν ο Ρώσος πρόεδρος προειδοποιεί για ενδεχόμενη στασιμότητα αν δεν βρεθούν νέοι μοχλοί που θα κινήσουν την οικονομία.
Η επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας Ελβίρα Ναμπιουλίνα, που εκτιμά ότι το μακροπρόθεσμο δυναμικό ανάπτυξης της ρωσικής οικονομίας ανέρχεται στο 2%, καλεί την κυβέρνηση να προχωρήσει σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και να λάβει μέτρα που θα βελτιώσουν το επιχειρηματικό κλίμα στη χώρα.
Η ρωσική οικονομία είναι επαρκώς πολυσχιδής, όπως αποδεικνύει η αντοχή της στο φτηνό πετρέλαιο έναντι άλλων πετρελαιοπαραγωγών χωρών που κυριολεκτικά βυθίστηκαν σε μιαν άνευ προηγουμένου κρίση. Το ΔΝΤ έχει, άλλωστε, επικροτήσει τις επιλογές της πολιτικής και οικονομικής ηγεσίας της Ρωσίας που επέτυχε να περιφρουρήσει την οικονομία της, ενώ διερχόταν κυριολεκτικά από συμπληγάδες.
Στον αντίποδα της Ρωσίας, η Τουρκία έχει επωφεληθεί τα μέγιστα από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, καθώς καλύπτει με εισαγωγές το 90% των ενεργειακών αναγκών της. Η υποχώρηση του πετρελαίου, όμως, που την βοήθησε να μειώσει τα ελλείμματά της τείνει να ανακοπεί, ενώ έχουν αναθερμανθεί οι προσδοκίες για συμφωνία παγώματος της παραγωγής από τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες.
Στον αντίποδα της Ρωσίας, η Τουρκία έχει επωφεληθεί τα μέγιστα από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, καθώς καλύπτει με εισαγωγές το 90% των ενεργειακών αναγκών της. Η υποχώρηση του πετρελαίου, όμως, που την βοήθησε να μειώσει τα ελλείμματά της τείνει να ανακοπεί, ενώ έχουν αναθερμανθεί οι προσδοκίες για συμφωνία παγώματος της παραγωγής από τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες.
Ο σημαντικότερος κίνδυνος για την τουρκική οικονομία προέρχεται αναμφίβολα από την τρομοκρατία, που έχει επανειλημμένως πλήξει τον τουρισμό της γειτονικής χώρας και τη γενικότερη αβεβαιότητα για τις πολιτικές εξελίξεις. Είναι ενδεικτικό ότι μετά την τελευταία τρομοκρατική επίθεση στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης οι κρατήσεις πακέτων διακοπών μειώθηκαν κατά 69% και η πτώση συνεχίζεται μετά την απόπειρα πραξικοπήματος.
Η απόπειρα πραξικοπήματος
Όπως σχολιάζουν στελέχη της UBS Wealth Managment, η απόπειρα πραξικοπήματος υπενθύμισε στους επενδυτές πόσο επισφαλείς είναι οι αναδυόμενες αγορές. Εν ολίγοις, το ξένο κεφάλαιο που εν μέσω χαμηλών ή και αρνητικών επιτοκίων στις αναπτυγμένες οικονομίες χρηματοδοτεί επί χρόνια τα ελλείμματα της Τουρκίας ενδέχεται να την εγκαταλείψει. Οι πιθανότητες μιας νέας αιμορραγίας κεφαλαίων έχουν αυξηθεί μετά την υποβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας από την S&P’s και την προειδοποίηση για ενδεχόμενη υποβάθμιση από έναν ακόμη οίκο αξιολόγησης, τη Moody’s.
Η απόπειρα πραξικοπήματος
Όπως σχολιάζουν στελέχη της UBS Wealth Managment, η απόπειρα πραξικοπήματος υπενθύμισε στους επενδυτές πόσο επισφαλείς είναι οι αναδυόμενες αγορές. Εν ολίγοις, το ξένο κεφάλαιο που εν μέσω χαμηλών ή και αρνητικών επιτοκίων στις αναπτυγμένες οικονομίες χρηματοδοτεί επί χρόνια τα ελλείμματα της Τουρκίας ενδέχεται να την εγκαταλείψει. Οι πιθανότητες μιας νέας αιμορραγίας κεφαλαίων έχουν αυξηθεί μετά την υποβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας από την S&P’s και την προειδοποίηση για ενδεχόμενη υποβάθμιση από έναν ακόμη οίκο αξιολόγησης, τη Moody’s.