Τα αγκάθια στην ...
προγραμματισμένη συνάντηση των δύο ηγετών την Τρίτη στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών – Casus belli, πρόγραμμα SAFE, καλώδιο και έρευνες της Chevron στην Κρήτη ανεβάζουν επικίνδυνα τη διπλωματική θερμοκρασία.
"Μια συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν ποτέ δεν είναι εθιμοτυπική" επαναλάμβανε τακτικά τις περασμένες εβδομάδες ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης, προσθέτοντας παραλλήλως ότι οι συνομιλίες μεταξύ ηγετών δύο γειτονικών χωρών, παρά το μεταξύ τους χάσμα, δεν θα έπρεπε να αποτελούν είδηση αλλά να εκλαμβάνονται ως μέρος μιας διακρατικής "κανονικότητας".
Σήμερα, όμως, τα δεδομένα είναι κάπως διαφορετικά: Πρώτον, από το τελευταίο ραντεβού Μητσοτάκη – Ερντογάν – κι αυτό στη Νέα Υόρκη – έχει μεσολαβήσει ακριβώς ένας χρόνος, ενώ οι προσπάθειες που πραγματοποιούνται έκτοτε προκειμένου να συγκληθεί το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας πέφτουν διαρκώς στο κενό.
Δεύτερον, η ατμόσφαιρα που επικρατεί ανάμεσα σε Αθήνα και Αγκυρα δεν θυμίζει σε τίποτα τα «ήρεμα νερά» του πρόσφατου παρελθόντος.
Τρίτον, οι δομικές διαφορές στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο έχουν αναδυθεί ξανά στην επιφάνεια, αποτυπώνοντας τα ασφυκτικά όρια του ελληνοτουρκικού διαλόγου, με αποτέλεσμα τα σύννεφα στις δύο πλευρές του Αιγαίου να πυκνώνουν επικίνδυνα.
Το νόημα του τετ α τετ και οι εκατέρωθεν ενοχλήσεις
Εν όψει της προγραμματισμένης – εκτός απροόπτου – συνάντησης της 23ης Σεπτεμβρίου, έμπειροι αναλυτές αναρωτιούνται «ποιο είναι το νόημα και κυρίως ποια μπορεί να είναι τα αποτελέσματα μιας μάλλον ολιγόλεπτης συνομιλίας Μητσοτάκη – Ερντογάν, εφόσον οι εκατέρωθεν κινήσεις που καταγράφονται εδώ και καιρό έχουν φέρει ξανά Ελλάδα και Τουρκία σε τροχιά διπλωματικής αντιπαράθεσης".
Οι ίδιοι βεβαίως δεν μειώνουν την αξία της διατήρησης ανοικτών διαύλων επικοινωνίας διά των οποίων, όπως λένε και ανώτερες πηγές από το υπουργείο Εξωτερικών, «οδηγηθήκαμε στην αποκλιμάκωση πολλών και μάλιστα επικίνδυνων περιστατικών».
Στην Αθήνα αντιλαμβάνονται πλέον ότι η Τουρκία παραμένει κατευνασμένη μόνο υπό το «δόγμα της ακινησίας», όταν δηλαδή ουδείς τολμά να αμφισβητήσει την αναθεωρητική πολιτική της στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Εξ ου και αποδίδουν την έντονη ενόχληση που επικρατεί εσχάτως στην Αγκυρα στις κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης επί του πεδίου, πρώτα με την κατάθεση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού και την οριοθέτηση των θαλάσσιων πάρκων και κυρίως με την επίσημη έκφραση ενδιαφέροντος της αμερικανικής Chevron για έρευνες στα νότια της Κρήτης, και μάλιστα σε περιοχές που επικαλύπτονται από το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
"Η Ελλάδα δεν πρόκειται ποτέ να συζητήσει ζητήματα αφοπλισμού, “γκρίζων ζωνών” ή κυριαρχίας. Οσο αυτά μπαίνουν στο τραπέζι, τόσο γίνεται εξαιρετικά δύσκολη η επίλυση της μεγάλης μας διαφοράς, που είναι η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών» απάντησε στο κεντρικό δελτίο του ΑΝΤ1 την περασμένη Τετάρτη ο Κυριάκος Μητσοτάκης, προσθέτοντας όμως ότι «μπορούμε να μάθουμε να ζούμε και με τις διαφορές μας".
Με δεδομένες αφενός τις κινήσεις της Αθήνας, αφετέρου τις διεκδικήσεις της Αγκυρας, πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών δεν θα είναι καθόλου εύκολη και πάντως δεν θα μοιάζει με αυτές που προηγήθηκαν.
Παλαιοί διπλωμάτες με εμπειρία σε αντίστοιχες περιστάσεις λένε στο «Βήμα» ότι ο τούρκος πρόεδρος δεν πρόκειται να αφήσει τίποτα αναπάντητο, ενώ επισημαίνουν ότι η καθυστέρηση οριστικοποίησης του ραντεβού κορυφής οφείλεται, ενδεχομένως, στην αδυναμία κατάρτισης της ατζέντας των συνομιλιών, ακριβώς λόγω των σκιών που έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας των τελευταίων εξελίξεων.
Τοπίο στην ομίχλη με SAFE, casus belli και καλώδιο
Αυτό, βέβαια, που έχει προκαλέσει τον μεγαλύτερο εκνευρισμό στην Αγκυρα είναι οι αλλεπάλληλες διαβεβαιώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη ότι όσο υπάρχει στο τραπέζι η απειλή πολέμου, η Ελλάδα δεν πρόκειται να επιτρέψει τη συμμετοχή της Τουρκίας στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονομίας, πρώτο βήμα του οποίου αποτελεί το πρόγραμμα SAFE.
Ανεξαρτήτως των πραγματικών δυνατότητων της Αθήνας προς τέτοια αποτροπή, σύσσωμοι οι κορυφαίοι αξιωματούχοι στη γείτονα αλλά και η πλειοψηφία των ΜΜΕ βάλλουν έναντι της Ελλάδας επαναφέροντας το επιχείρημα ότι το «κακομαθημένο παιδί της Δύσης» επιχειρεί, σε συνεργασία με την Κύπρο, να περιορίσει τη μεγέθυνση του τουρκικού γεωπολιτικού αποτυπώματος στις διεθνείς εξελίξεις.
Όμως, οι δημόσιες δηλώσεις του Πρωθυπουργού δεσμεύουν και τον ίδιο, καθώς πλέον οφείλει να θέσει στον τούρκο πρόεδρο το ζήτημα της άρσης του casus belli.
Μάλιστα σε άλλη πρόσφατη παρέμβασή του, ο Κυριάκος Μητσοτάκης συνέδεσε την απαλοιφή της απειλής πολέμου εν γένει με τις προοπτικές του ελληνοτουρκικού διαλόγου, αφενός στοιχειοθετώντας ουσιαστικά ατζέντα υψηλών προσδοκιών εν όψει της διμερούς συνάντησης, αφετέρου στοχεύοντας και στο εσωτερικό ακροατήριο.
Επιπλέον, εκκρεμεί η συνέχιση των ερευνών για την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου, με ανώτερες διπλωματικές πηγές να έχουν αποκαλύψει προσφάτως στο «Βήμα» ότι το ζήτημα απασχολεί κάθε φορά τις συναντήσεις είτε σε επίπεδο ηγετών είτε σε αυτό των υπουργών Εξωτερικών. Ανευ όμως αποτελέσματος.
Αν τελικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης εγείρει τα αναφερόμενα θέματα, τότε είναι βέβαιο ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας θα αντιδράσει αναλόγως, γεγονός που θα οδηγήσει σε περαιτέρω όξυνση, μειώνοντας ραγδαία τις πιθανότητες εποικοδομητικής συνέχισης των πολιτικών διαβουλεύσεων υπό την καθοδήγηση των κ.κ. Γεραπετρίτη και Φιντάν.
Όλα αυτά, βεβαίως, δύναται να αποφευχθούν εάν η συνάντηση των δύο ηγετών μείνει σε «εθιμοτυπικό» ή έστω συμβολικό πλαίσιο, ως ένα μήνυμα ότι Αθήνα και Αγκυρα επιθυμούν έστω κατ’ επίφαση να διατηρήσουν "ζωντανό" τον διάλογο, προφανώς κάθε μία για τους δικούς της λόγους.
Όπως, πάντως, επισημαίνουν με σκεπτικισμό κοινοβουλευτικοί της κυβερνητικής παράταξης «δεν αρκεί να επαναλαμβάνουμε με κάθε ευκαιρία τα όσα θετικά έχουν γίνει έως σήμερα, ενώ την ίδια ώρα είναι φανερό ότι στα μείζονα όχι μόνο είναι αδύνατο να υπάρξει πρόοδος, αλλά μέρα με τη μέρα βλέπουμε τους Τούρκους να αναπτύσσουν πλήρως την αναθεωρητική ατζέντα τους».
Η μεγάλη εικόνα εν μέσω διεθνούς αβεβαιότητας
Πάντως, πηγές με άριστη γνώση του σκεπτικού της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών αναδεικνύουν την ανάγκη συμπερίληψης των ελληνοτουρκικών σχέσεων στη μεγάλη εικόνα που επικρατεί διεθνώς, και δη στην αστάθεια που χαρακτηρίζει την ευρύτερη περιοχή με τους δύο εν εξελίξει πολέμους σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή, αλλά και τις άγνωστες, σε μεγάλο βαθμό, προθέσεις του Ντόναλντ Τραμπ για την Ανατολική Μεσόγειο.
Εν μέσω αυτής της πρωτοφανούς αβεβαιότητας, επισημαίνουν οι ίδιες πηγές, δεν υπάρχουν περιθώρια επιστροφής στην εποχή των εντάσεων με την Τουρκία, πολλώ δε μάλλον αν αυτές μεταφερθούν στο πεδίο. Για ακόμα μία φορά η ισορροπία μεταξύ της διατήρησης των «ήρεμων νερών» και της άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων μοιάζει δύσκολο να τηρηθεί με επιτυχία.
Ο "Σουλτάνος" στο Οβάλ Γραφείο
Ο διακαής πόθος του Ταγίπ Ερντογάν να περάσει το κατώφλι του Λευκού Οίκου υλοποιείται στις 25 Σεπτεμβρίου, καθώς εξασφάλισε την πρόσκληση την οποία ανέμενε ήδη από την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ.
Οι δύο ηγέτες έχουν συναντηθεί ξανά στο περιθώριο Συνόδων Κορυφής του ΝΑΤΟ, ο κ. Ερντογάν όμως ουδέποτε φιλοξενήθηκε στο Οβάλ Γραφείο. Σύμφωνα με τον αμερικανό πρόεδρο στην ατζέντα των συζητήσεων θα συμπεριληφθούν μια «μεγάλη συμφωνία» για τα F-16 αλλά και οι διαπραγματεύσεις για τα F-35.
Οσον αφορά τα πρώτα, εκκρεμεί η αναβάθμιση περίπου 80 και η αγορά νέων μαχητικών, ενώ σε σχέση με τα μαχητικά πέμπτης γενιάς τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, καθώς για τη «θετική ολοκλήρωση» των διαπραγματεύσεων, την οποία σχεδόν προανήγγειλε ο κ. Τραμπ, η Τουρκία θα πρέπει να απομακρύνει τους ρωσικούς S-400 από το έδαφός της.