Ένα δύσκολο σταυρόλεξο, με ...
δημοσιονομικές και πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις, καλείται να λύσει η ηγεσία του υπουργείου Εργασίας μετά την απόφαση του ΣτΕ να κρίνει αντισυνταγματικές τις διατάξεις του νόμου Κατρούγκαλου όχι μόνο για τον επανυπολογισμό των επικουρικών συντάξεων, αλλά και για τις περικοπές που επιβλήθηκαν το καλοκαίρι του 2016 σε 260.000 συνταξιούχους του ΕΤΕΑΕΠ.
Με δεδομένη την κυβερνητική δέσμευση ότι δεν θα υπάρξει καμία περικοπή συντάξεων, στο υπουργείο Εργασίας αναζητούν λύσεις θεραπείας των αντισυνταγματικών διατάξεων με τη μικρότερη δημοσιονομική επιβάρυνση, καθώς μια πιθανή επαναφορά των συντάξεων στα προ νόμου Κατρούγκαλου επίπεδα οδηγεί σε αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης κατά τουλάχιστον 300 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
Καθοριστική για τις όποιες αποφάσεις θεωρείται η εκπόνηση αναλογιστικής μελέτης, η οποία θα καταδείξει την πραγματική εικόνα στα οικονομικά του ενιαίου υπερεπικουρικού (ΕΤΕΑΕΠ).
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η «Κ», μετά το πραγματικό έλλειμμα ύψους 646 εκατ. ευρώ που παρουσίασε το ταμείο το 2016 (το έτος έκλεισε με ταμειακό έλλειμμα ύψους 101 εκατ. ευρώ λόγω εκποίησης περιουσίας ύψους 545 εκατ. ευρώ), το ταμείο τα τρία τελευταία χρόνια που ισχύουν οι αντισυνταγματικές περικοπές παρουσιάζει πλεόνασμα (87 εκατ. ευρώ το 2017, 17 εκατ. ευρώ το 2018 και 109 εκατ. ευρώ για το 2019).
Έχει δε και σημαντική περιουσία ύψους 2,572 δισ. ευρώ, η οποία, ενώ προήλθε από διαφορετικά ταμεία, πλέον θεωρείται ενιαία, για το σύνολο των ασφαλισμένων που δικαιούνται επικουρική σύνταξη.
Η πραγματοποίηση της αναλογιστικής μελέτης θεωρείται αναγκαία, καθώς το ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματικό τον τρόπο υπολογισμού ή επανυπολογισμού των νέων και των ήδη καταβαλλόμενων επικουρικών, λόγω της έλλειψης αντίστοιχης αναλογιστικής μελέτης. Εκρινε βέβαια αντισυνταγματικές και τις μειώσεις που επιβλήθηκαν σε 260.000 συνταξιούχους το καλοκαίρι του 2016, επειδή το άθροισμα του εισοδήματος από συντάξεις ήταν πάνω από 1.300 ευρώ.
Το ΣτΕ ξεκαθάρισε ότι δεν είναι «συνταγματικά ανεκτό» συνταξιούχοι να λαμβάνουν τελικά, μετά τον επανυπολογισμό και τις περικοπές, χαμηλότερη επικουρική σύνταξη από συνταξιούχους του ίδιου ταμείου που έχουν καταβάλλει ίδιες ή χαμηλότερες εισφορές, απλώς επειδή λαμβάνουν υψηλή κύρια και υπερβαίνουν έτσι τον πήχυ των 1.300 ευρώ.
Στην πράξη, το δικαστήριο έκρινε πως δεν μπορεί το ύψος της κύριας σύνταξης να καθορίζει τη μείωση στην επικουρική σύνταξη, ξηλώνοντας τις μειώσεις. Οι οποίες, από την ημέρα που η απόφαση του ΣτΕ καθαρογραφεί και μετά, πιθανότατα με τις συντάξεις Νοεμβρίου, θα πρέπει να καταργηθούν. Και να επανέλθει το ύψος των συντάξεων στα προ Ιουλίου 2016 επίπεδα. Το κόστος για το ΕΤΕΑΕΠ εκτιμάται σε 25 εκατ. ευρώ τον μήνα.
Σανίδα σωτηρίας για το επόμενο διάστημα και έως ότου ληφθεί η όποια απόφαση θεωρείται η περιουσία του ταμείου, καθώς ο νόμος Κατρούγκαλου, καταργώντας τη διάταξη περί «ρήτρας μηδενικού ελλείμματος» που απαγόρευε στο ΕΤΕΑΕΠ να παρουσιάζει έλλειμμα, επιτρέπει χρήση των αποθεματικών του υπερεπικουρικού για την κάλυψη ελλειμμάτων που προκύπτουν αναπόφευκτα, λόγω κρίσης.
Μεταξύ των σεναρίων που εξετάζει επίσης η ηγεσία του υπουργείου Εργασίας και η αρμόδια ομάδα που έχει δημιουργηθεί προκειμένου να καταρτίσει το απαιτούμενο ασφαλιστικό σχέδιο νόμου το γρηγορότερο δυνατό –εντός του 2019– είναι η αποσύνδεση των μειωμένων επικουρικών από το ύψος των κύριων συντάξεων.
Η δυσκολία στην «άσκηση» έγκειται στην προσπάθεια να διορθωθούν οι αδικίες που οδήγησαν τους δικαστές να κρίνουν τις σχετικές διατάξεις ως αντισυνταγματικές, χωρίς να μειωθούν άλλες επικουρικές συντάξεις.
Το ΣτΕ δυναμιτίζει και το σχέδιο για τον ατομικό κουμπαρά
Τις επόμενες ημέρες, η ομάδα εργασίας του υπουργείου Εργασίας θα καταθέσει το πόρισμα με τις οριστικές εισηγήσεις των ειδικών για το νέο μοντέλο επικουρικής σύνταξης.
Υπό το βάρος των νέων δεδομένων που δημιουργεί στο τοπίο της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα η πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ, ενδιαφέρον παρουσιάζει τι θα αναφέρει το πόρισμα για το εάν είναι συνταγματικά δυνατή η μετατροπή ενός συστήματος χρηματοδότησης από διανεμητικό σε κεφαλαιοποιητικό, κυρίως ως προς την κρατική εγγύηση της επικουρικής σύνταξης.
Το ΣτΕ ξεκαθάρισε ότι το κράτος εγγυάται τη χρηματοδότηση του ασφαλιστικού συστήματος σε περίπτωση προβλήματος και ανάγκης, προκαλώντας πονοκέφαλο σε στελέχη του υπουργείου Εργασίας.
Οι εισηγήσεις όμως που δέχεται από νομικούς ο αρμόδιος υφυπουργός Κοινωνικής Ασφάλισης, Νότης Μηταράκης, φαίνεται να είναι ότι η μετάβαση δεν καθιστά ανενεργό το άρθρο 22 παρ. 5 του Συντάγματος, ούτε τις διεθνείς συμβάσεις.
Βάσει του σχεδιασμού, το νομοσχέδιο για τη δημιουργία καθεστώτος υποχρεωτικής, κεφαλαιοποιητικής σύνταξης στο ΕΤΕΑΕΠ, που παραμένει Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, θα κατατεθεί στη Βουλή σε δεύτερο χρόνο, μετά τη θεσμοθέτηση των αλλαγών στον νόμο Κατρούγκαλου.
Ποιοι διεκδικούν αναδρομικά για τις περικοπές
Αναδρομικά, από τον Ιούνιο του 2016, δικαιούνται χιλιάδες ασφαλισμένοι που έχουν προσφύγει στη Δικαιοσύνη κατά των περικοπών που επέβαλε ο νόμος Κατρούγκαλου στις επικουρικές συντάξεις τους. Μπορεί το ΣτΕ να ξεκαθάρισε ότι η ισχύς της αντισυνταγματικότητας των σχετικών διατάξεων ξεκινά από την έκδοση της απόφασης και εφεξής, όμως η πρόβλεψη αυτή δεν αφορά όσους είχαν ήδη προσφύγει κατά των περικοπών, στο παρελθόν.
Βέβαια, όσο το υπουργείο Εργασίας καθυστερεί στην ψήφιση νέου νόμου, που θα έρθει να καλύψει το κενό που δημιουργεί η ακύρωση των διατάξεων του 2016, τόσο θα τρέχουν και νέες διεκδικήσεις, για όλους τους υπόλοιπους.
Από τους περίπου 260.000 συνταξιούχους που υπέστησαν περικοπές στις επικουρικές συντάξεις τους τον Ιούνιο του 2016, οι περισσότεροι –σχεδόν οι μισοί– έχασαν από 100 έως 200 ευρώ από τη σύνταξή τους.
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν κατά κανόνα συνταξιούχοι από τα τέως Ταμεία: ΤΕΑΥΝΤΠ (ναυτιλιακοί και τουριστικοί πράκτορες), ΤΕΑΥΕΚ (Εμποροϋπάλληλοι), ΤΕΑΠΕΤΕ (υπάλληλοι Εμπορικής Τράπεζας), μισθωτοί υψηλόμισθοι με πολλά χρόνια ασφάλισης (ΕΤΕΑΜ), ΤΑΠΤ (υπάλληλοι Τράπεζας Πίστεως), ΚΕΑΝ (ναυτικοί).
Ένας στους πέντε έχασε μεταξύ 50 και 100 ευρώ, ενώ το 18% έχασε έως 20 ευρώ. Υπήρξε μάλιστα κι ένα 5% που απώλεσε πάνω από 200 ευρώ. Το μηνιαίο κόστος των περικοπών που τώρα ακυρώνονται ανέρχεται σε 25 εκατ. ευρώ.
Η μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα ασφαλισμένων που υπέστη περικοπές είναι οι συνταξιούχοι του ΙΚΑ. Συγκεκριμένα, οι 139.055 –το 55% του συνόλου– είναι πρώην μισθωτοί του ΙΚΑ, οι οποίοι υπέστησαν κατά μέσον όρο μειώσεις της τάξης του 45%.
Οι μεγάλοι χαμένοι της διαδικασίας επανυπολογισμού που ακολουθήθηκε και η οποία κρίθηκε στο σύνολό της αντισυνταγματική από το ΣτΕ ήταν:
• Πρώην μισθωτοί του ΙΚΑ που έφυγαν με πολλά χρόνια ασφάλισης –κυρίως αυτοί που συνταξιοδοτήθηκαν με 35ετία–, υψηλές αποδοχές και λάμβαναν κατά κανόνα υψηλές συντάξεις.
• Συνταξιούχοι που αποχώρησαν με υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης (ανταποδοτικότητα σύνταξης επί μισθού), αλλά δεν πλήρωναν αντίστοιχα υψηλές εισφορές ως εργαζόμενοι (όπως είναι οι συνταξιούχοι ναυτιλιακοί και τουριστικοί πράκτορες του τ. ΤΕΑΥΝΤΠ).
• Συνταξιούχοι που μπορούσαν να αποχωρήσουν με λίγα χρόνια ασφάλισης (π.χ. ναυτικοί του ΚΕΑΝ).
Να σημειωθεί, βέβαια, ότι σύμφωνα με την απόφαση του ΣτΕ, που αναμένεται να καθαρογραφεί και να δημοσιευθεί στο σύνολό της καθώς την περασμένη Παρασκευή βγήκε μόνο η περίληψή της, αντισυνταγματικός κρίνεται και ο νέος τρόπος υπολογισμού παλαιών και νέων επικουρικών.
Από αυτό, επηρεάζονται περίπου 130.000 συνταξιούχοι που συνταξιοδοτήθηκαν από το 2017 και μετά, αλλά και 1,1 εκατ. συνταξιούχοι.