Του Χρήστου Γκουγκουρέλα *
Σε συνέντευξη του σε κυριακάτικη ...
εφημερίδα ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Νίκος Παναγιωτόπουλος θεωρεί επιβεβλημένη την υπογραφή της Συμφωνίας αεροπορικής αστυνόμευσης (ή ‘‘air policing’’ όπως είναι παγκοσμίως γνωστή κατά την ορολογία του ΝΑΤΟ) ανάμεσα στη χώρα μας και τη ‘‘Βόρεια Μακεδονία’’ (όπως το γειτονικό κράτος λέγεται μετά την Συμφωνία των Πρεσπών). Μάλιστα, προσδιορίζει την σημασία της ειδικής αυτής Συμφωνίας ως κορυφαία για την χάραξη της εθνικής στρατηγικής και την επίτευξη του εθνικού συμφέροντος.
To όλο θέμα οριοθετούν δύο παράμετροι:
Πρώτον, το γειτονικό κράτος έχει ήδη συνυπογράψει τον Φεβρουάριο του 2019 με την ‘‘Βορειοαντλαντική Συμμαχία’’ (ΝΑΤΟ) το πρωτόκολλο προσχώρησης (accession protocol), το οποίο βρίσκεται στο στάδιο της επικύρωσής του από τα υφιστάμενα κράτη-μέλη της Συμμαχίας.
Και δεύτερον, εφόσον ήδη οι γείτονες βρίσκονται υπό τη νατοϊκή ομπρέλα, τίθεται ζήτημα (και) αεροπορικής προστασίας τους από τον Οργανισμό, δεδομένου ότι δεν διαθέτουν ‘‘ίδια μέσα’’ για να φέρουν σε πέρας, έστω στοιχειωδώς, το βάρος της αεράμυνάς τους.
Το ‘‘air policing’’, λοιπόν, είναι μια γνωστή και άκρως διαδεδομένη τακτική που λαμβάνει χώρα σε περίοδο ειρήνης στο πλαίσιο της ευρύτερης αμυντικής λειτουργίας του ΝΑΤΟ. Η συλλογική άμυνα (collective defence) είναι άλλωστε το κεντρικό θεμέλιο του νατοϊκού υπαρκτικού προορισμού και η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών εκπεφρασμένος καταστατικός σκοπός του ΝΑΤΟ (άρθρα 3 και 5 του Καταστατικού του).
Η συγκεκριμένη αποστολή διεκπεραιώνεται βάσει του ολοκληρωμένου αεροπορικού και πυραυλικού αμυντικού συστήματος (Integrated Air and Missile Defence System - NATINAMDS) και στην Ευρώπη, υπό την αιγίδα των αρμόδιων νατοϊκών αξιωματούχων (Supreme Allied Commander Europe - SACEUR), για τα κράτη που αδυνατούν να αυτοπροστατευτούν υπογράφονται συμφωνίες ‘‘αεραστυνόμευσης’’ μεταξύ των κρατών αυτών και του ΝΑΤΟ ή άλλως διμερείς συμφωνίες (bilateral agreements) μεταξύ αυτών (των υπό προστασία κρατών) και κάποιου ή κάποιων κρατών-μελών του ΝΑΤΟ.
Σε ένα τέτοιο καθεστώς ‘‘air policing’’ βρίσκεται επί παραδείγματι από το 2009 η Αλβανία. Ιταλικά και Ελληνικά πολεμικά αεροσκάφη διασχίζουν εκ περιτροπής τον ουρανό της αλβανικής επικράτειας στα πλαίσια της νατοϊκής αλληλεγγύης, προσφέροντας μ’ αυτόν τον τρόπο υπηρεσίες αεροπορικής ασφάλειας και πολεμικής αποτροπής στην χώρα αυτή.
Όπως η Αλβανία, έτσι και οι έτεροι γείτονές μας θα χρειαστούν τις εξειδικευμένες υπηρεσίες του ΝΑΤΟ (εποπτεία αέρος – Air Surveillance and Control System, εναέρια διοίκηση και έλεγχος – Air Command and Control και κυρίως τα αεροσκάφη της γρήγορης εναέριας αντίδρασης – Quick Reaction Air Intercept fast Jets).
Και μέχρι σήμερα, η Ελλάδα μαζί με την Τουρκία και τη Βουλγαρία προβάλλουν ως οι υποψήφιες χώρες που θα προσφέρουν στους γείτονες τις άνω υπηρεσίες.
Καθώς όμως η Βουλγαρία αδυνατεί προς το παρόν να ανταποκριθεί, αφού μόλις φέτος παρήγγειλε μαχητικά αεροσκάφη τύπου F-16 (https://www.janes.com/article/89265/bulgaria-to-take-over-air-policing-of-north-macedonian-airspace), πρακτικά μόνο η Χώρα μας και η Τουρκία μπορούν να αναλάβουν το air policing των Σκοπίων.
Το μέγα ερώτημα, επομένως, με δεδομένο ότι τόσο εμείς όσο και οι Τούρκοι είμαστε μέλη του ΝΑΤΟ, είναι ποιος από τους δυο μας είναι ‘‘εθνικά συμφέρον’’ να διεκπεραιώνει τη συγκεκριμένη και ούτως ή άλλως νατοϊκά προβλεπόμενη και καθιερωμένη αποστολή;
Απλούστερα, ποιος θα πετά με τα αεροσκάφη του επί πολλά χρόνια (η απόκτηση της ικανότητας εναέριας αυτοπροστασίας προφανώς θα πάρει χρόνο για τους γείτονες) πάνω από τα Σκόπια; Και παρεπομένως, αν δεν πετούν στον ουρανό της γείτονος χώρας τα δικά μας αεροσκάφη, αλλά τα τουρκικά, τι έχουμε να ‘‘χάσουμε’’ εμείς ή τι έχουν να ‘‘κερδίσουν’’ οι Τούρκοι;
Νομίζω ότι ‘‘φως’’ στην υπόθεση ρίχνει ο μεγάλος δάσκαλος (και αείμνηστος) Παναγιώτης Κονδύλης, ο οποίος στο Επίμετρο με τίτλο ‘‘Ελληνοτουρκικός Πόλεμος’’ του βιβλίου του ‘‘Θεωρία Πολέμου’’ μας αποκαλύπτει πολλά.
Ο Διανοητής μας τονίζει ότι η ραγδαία επιδείνωση (για εμάς) του συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ Ελλάδας και της Τουρκίας και δη στο δημογραφικό, στρατιωτικό αλλά και οικονομικό επίπεδο υποδαυλίζει, αναδεικνύει και υπερθεματίζει τον βασικό τουρκικό οραματικό στόχο περί σταδιακής υπαγωγής του ολοένα και συρρικνούμενου ελληνικού κόσμου στην τουρκική επικυριαρχία (αυτό που αποκαλούσαμε ‘‘ισλαμο-κεμαλισμό’’ και που μετουσιώθηκε αργότερα σε ‘‘νέο-οθωμανισμό’’).
Οι Τούρκοι, λοιπόν, ζητούν συνεχώς αφορμές για να επιβάλλουν την επικυριαρχία τους στο ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής, στον οποίο γεωπολιτικά ανήκει και η Χώρα μας. Αν αναλάβουν το air policing των Σκοπίων, τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη θα απογειώνονται από τη νατοϊκή βάση του Izmir (της Σμύρνης), θα διασχίζουν, διεθνώς νόμιμα και ανενόχλητα, το Αιγαίο, θα περνούν πάνω από την πραγματική Μακεδονία και θα περιπλανώνται τελικώς στον ουρανό της γειτονικής χώρας, παρέχοντάς της τις νατοϊκά προβλεπόμενες υπηρεσίες ‘‘αερασφάλειας’’.
Στην Γεωπολιτική, ωστόσο, τίποτε δυνατότερο δεν υπάρχει από τη στρατηγικά λυσιτελή και αποτελεσματική ‘‘ιδέα της υποβολής’’. Πετώντας πάνω από τα δικά μας εδάφη με προορισμό τα Σκόπια, θα μας ‘‘υποβάλλουν’’ και θα μας ‘‘συνηθίσουν’’ στην ιδέα της ‘‘φυσιολογικότητας’’ του φαινομένου να πετά ο περιφερειακά επικυρίαρχος της γεωγραφικής περιοχής και πάνω από τη δική μας επικράτεια.
Και δη όταν θα θεωρούνται (ή θα ‘‘είναι’’) …απόλυτα συνήθεις οι τουρκικές πτήσεις πάνω από τα ελληνικά εδάφη, οι πτήσεις πάνω από τη θάλασσα, πάνω από το Αιγαίο και τα νησιά μας, θα (αποπειραθούν να) είναι de facto ανεκτές και απόλυτα αναμενόμενες και παγιωμένες.
Επιπροσθέτως, αν στα πλαίσια του air policing των Σκοπίων, τουρκικά αεροσκάφη ‘‘σηκώνονται’’ από την αεροπορική βάση του Alemdag στην Κωνσταντινούπολη, θα πετούν νόμιμα και αδιακώλυτα πάνω από τη Βουλγαρία και θα περνούν στον εναέριο χώρο της γειτονικής χώρας, τον οποίο και θα περιπολούν.
Ο συμβολισμός σε τούτη την περίπτωση θα είναι απύθμενα τεράστιας σημασίας και ‘‘βγαίνει’’ από το διαβόητο βιβλίο με τίτλο ‘‘Το στρατηγικό βάθος’’ του μεγάλου Τούρκου πολιτικού και πρώην Πρωθυπουργού, ‘‘πρωτομάστορα’’ και μεγαλοϊδεάτη του ‘‘νέο-οθωμανισμού’’, Ahmed Davutoglu. Και εξηγούμαι:
Οραματικός πολιτικός στόχος της Τουρκίας, στο πλαίσιο της εγκαθίδρυσης της πολιτικής περιφερειακής επικυριαρχίας της, είναι η επιτρόπευση του μουσουλμανικού τόξου της Βαλκανικής, του τόξου δηλαδή των μουσουλμανικών πληθυσμών που ξεκινά γεωγραφικά από την τουρκική (ασιατική) ενδοχώρα, συνεχίζει περνώντας από τις ‘‘μουσουλμανικές’’ βουλγαρικές επαρχίες του Kardzhali και του Smolyan (ήδη στη Βουλγαρία κατά εκτίμηση του 2017 οι μουσουλμάνοι είναι το 15% του πληθυσμού http://assets.pewresearch.org/wp content/uploads/sites/11/2017/05/15120244/CEUP-FULL-REPORT.pdf), καταλαμβάνει και τη δική μας Θράκη, όπου ζει η μουσουλμανική μειονότητα και καταλήγει σε μια κυρίως μουσουλμανική αλλά και φιλότουρκη χώρα, δηλαδή την Αλβανία.
Σε τούτο το ‘‘τόξο’’, ο ελλείπων συνδετικός κρίκος της άνω ‘‘γεωγραφικής αλυσίδας’’ είναι το γειτονικό μας κράτος, το 4% των κατοίκων του οποίου είναι τουρκογενείς μουσουλμάνοι. Η εναέρια πορεία των τουρκικών αεροσκαφών, συνεπώς, θα είναι επί της ουσίας η εναέρια, πρώτα συμβολική, αποτύπωση του τουρκικού οραματισμού.
Κατά τους τουρκικούς σχεδιασμούς, εναερίως ‘‘Προστατευόμενοι’’, υπό την επίφαση της νατοϊκής ομπρέλας, δεν θα είναι μόνο οι συμπαθείς γείτονες μας, οι οποίοι ήδη ωφελούνται από την τουρκική διείσδυση στη χώρα τους και από τον τουρκικό επενδυτικό οίστρο (https://balkaneu.com/turkey-a-big-investor-in-north-macedonia/), αλλά de profundis όλοι οι μουσουλμάνοι του ‘‘τόξου Davutoglu’’.
Ο Έλληνας ΥΠΕΘΑ, λοιπόν, που υπογράμμισε στην πρόσφατη συνέντευξή του ότι είναι εθνικά συμφέρον να αναλάβουμε εμείς, στα πλαίσια εφαρμογής και της Συμφωνίας των Πρεσπών (άρθρο 17 που ομιλεί περί αμυντικής συνεργασίας των χωρών), το air policing των Σκοπίων είχε προφανές δίκαιο.
Μπορεί η εν λόγω Συμφωνία να είναι τραγικά ανιστόρητη, ιστορικά διαστρεβλωτική - θα έλεγα - και εθνικά επιβλαβής, ως φαλκιδεύουσα τη μέγιστη ιστορικο-πολιτιστική μας κληρονομιά, όμως (από την άλλη πλευρά – οπτική γωνία) οι γεωπολιτικές εξελίξεις και οι μεγαλόπνοοι σχεδιασμοί ‘‘τρέχουν’’ στην ευαίσθητη γεωγραφική περιοχή μας και θα πρέπει να είμαστε πολύ καλά προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουμε τις τεράστιες προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος που ‘‘εγκυμονεί’’ ούτως ή άλλως η Γεωδυναμική της ΝΑ Ευρώπης, της Μεσογείου και του Ευρασιατικού Συσχετισμού γενικώς.
Στη δεδομένη χρονική στιγμή (με την κατάσταση ήδη ανεπιστρεπτί διαμορφωμένη) το air policing της Ελλάδας επί του κράτους των Σκοπίων είναι εθνικό στρατήγημα, τελικά.
* Ο Χρήστος Γκουγκουρέλας είναι δικηγόρος
Llm in International commercial law
Llm in European law Cer. Lse in Business,
International Relations and the political science.