Στο σπίτι του παππού και της ...
γιαγιάς η σημαία ήταν πάντα τυλιγμένη γύρω από το κοντάρι της και τακτοποιημένη στην αποθηκούλα του διαδρόμου.
Από εκεί έβγαινε κάθε χρόνο δύο φορές, στις δύο εθνικές επετείους, και έπαιρνε τη θέση της στην ειδική υποδοχή στη βεράντα.
Η σημαία συνέχισε να βγαίνει στο μπαλκόνι απαρέγκλιτα δις ετησίως μέχρι το ’92, οπότε έφυγε η γιαγιά και μαζί με την όρεξη για ζωή ατόνησε και το «εθνικό φρόνημα» του παππού.
Στη γειτονιά πήραν κατόπιν άλλοι τη σκυτάλη του εθίμου, όμως ποτέ στο τετράγωνο δεν έβλεπες σημαίες στα μπαλκόνια «εκτός σεζόν», εκτός εθνικών επετείων δηλαδή. Με μία εξαίρεση. Ή μάλλον δύο. Τις δύο τελευταίες χρονιές.
Πόσο επηρέασε η συμφωνία των Πρεσπών τη στάση μας απέναντι στη δημόσια εκδήλωση εθνικής συνείδησης, την ανάρτηση της ελληνικής σημαίας στο μπαλκόνι; Αυτό το ενδιαφέρον ερώτημα έθεσε –και απάντησε με την έρευνά του– ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Φλωρεντίας και αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Ηλίας Ντίνας.
Μαζί με τους υποψήφιους διδάκτορες στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Βιθέντε Βαλεντίμ και Σέρχι Μαρτίνεζ Σολέρ, σήκωσαν τα μάτια και μέτρησαν τις σημαίες στα μπαλκόνια 315 τυχαίων δρόμων στην Αθήνα την περίοδο μεταξύ 24 Ιανουαρίου 2019 και 4 Φεβρουαρίου 2019.
Κατόπιν συνέκριναν τα ευρήματά τους με άλλες δύο χρονικές περιόδους (2008-2009 και 2014-2015), γεγονός που κατέστη εφικτό χάρη στην υπηρεσία Google Earth. Προκειμένου να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης, επανέλαβαν τα παραπάνω για μια άλλη ευρωπαϊκή πόλη (σε κρίση), τη Λισσαβώνα.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, οι δύο πόλεις έμοιαζε να συμβαδίζουν σε ό,τι αφορά τη συγκεκριμένη πρακτική εκδήλωσης πατριωτισμού. Την περίοδο 2008-2009, στην Αθήνα υπήρχαν κατά μέσον όρο 0,31 σημαίες ανά δρόμο, ενώ στη Λισσαβώνα 0,44 σημαίες ανά δρόμο.
Την περίοδο 2014-2015, οι σημαίες και στις δύο πρωτεύουσες αυξήθηκαν: στην Αθήνα μετρήθηκαν 1,04 σημαίες ανά δρόμο και στη Λισσαβώνα 0,80 σημαίες ανά δρόμο. Στη φετινή καταμέτρηση, όμως, οι σημαίες στην πορτογαλική πρωτεύουσα υποχώρησαν σημαντικά, στις 0,14 σημαίες ανά δρόμο κατά μέσον όρο. Στην Αθήνα αντίθετα καταγράφηκε εκρηκτική αύξηση των σημαιών αναλογικά, φτάνοντας τις 2,27 σημαίες ανά δρόμο.
Οι εκπλήξεις
Ενδεικτικά, να αναφέρουμε ότι φέτος σε 147 δρόμους (περίπου τους μισούς από όσους μελετήθηκαν) δεν βρέθηκε ούτε μία σημαία. Σε 57 δρόμους βρέθηκαν από μία σημαία, σε 33 δρόμους από δύο σημαίες, σε 14 δρόμους από τρεις σημαίες, ενώ σε 15 δρόμους βρέθηκαν από πέντε σημαίες. Υπήρχαν πάντως και οι εκπλήξεις: καταγράφηκε στην Αθήνα δρόμος με συνολικά... 35 σημαίες και άλλος ένας με... 57 σημαίες! «Φυσικά αυτό δεν σημαίνει πολλά, γιατί οι δρόμοι διαφέρουν ως προς το μήκος τους, την πυκνότητα των διαμερισμάτων κ.λπ.», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Ντίνας.
Για τους ερευνητές, πάντως, είναι σαφές ότι το Μακεδονικό και ειδικότερα η συμφωνία των Πρεσπών επηρέασε σημαντικά την τάση. «Αναρωτιέμαι τι θα βρίσκαμε εάν κάναμε την έρευνα αυτή στη Θεσσαλονίκη». Εχει προσωπική άποψη. «Είμαι από τη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα από την Καλαμαριά, μια περιοχή προσφυγική που “παραδοσιακά έβγαζε” ΠΑΣΟΚ, ποτέ Νέα Δημοκρατία. Τα Χριστούγεννα που βρέθηκα εκεί, πρώτη φορά είδα τόσες σημαίες στα μπαλκόνια».
Η ιδέα για την έρευνα προέκυψε τον περασμένο Οκτώβριο. «Βρισκόμουν στη Μαδρίτη όπου με είχαν καλέσει για μια ομιλία. Περπατώντας στο κέντρο της πόλης εντυπωσιάστηκα από τις ισπανικές σημαίες που έβλεπα στα σπίτια, μετά μια δράση που είχε οργανωθεί μέσω Facebook από πολίτες, χωρίς κομματική υποκίνηση.
Ήταν μια εκδήλωση “claim the flag back” σε σχέση με τις εξελίξεις στην Καταλωνία. Μου φάνηκε ενδιαφέρον γιατί γνωρίζοντας καλά την ισπανική πολιτική, ξέρω ότι πολύ περισσότερο από εμάς η σημαία ήταν “ταμπού” για τους Ισπανούς. Είχε συνδεθεί σε μεγάλο βαθμό με το Φράνκο, στο υποσυνείδητο πολλών ήταν συνδεδεμένη με τη δικτατορία.
Βλέποντας, όμως, τόσο πολλές σημαίες στη Μαδρίτη, μου φάνηκε πως αλλάζει η νόρμα. Και ήταν ενδιαφέρον για εμένα πώς ένα ζήτημα που είναι μη ιδεολογικό, το Καταλανικό, έσπασε αυτή τη νόρμα. Κάπως έτσι μου ήρθε η ιδέα να χρησιμοποιήσω τη σημαία ως στοιχείο εκδήλωσης εθνικής συνείδησης».
Παρόμοια διεργασία
Ο ίδιος εκτιμά ότι ανάλογη διεργασία έλαβε χώρα και στην Ελλάδα. «Και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε άμεσο challenge της εθνικής ταυτότητας – στον έναν από μέσα, στον άλλο από πάνω. Και στις δύο περιπτώσεις αμφισβητήθηκαν κεκτημένα της εθνικής ταυτότητας, είτε λόγω εσωτερικής διαμάχης είτε λόγω αποφάσεων των ελίτ».
Σύμφωνα με τον κ. Ντίνα, ένα από τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από την έρευνα είναι ότι η εθνική ταυτότητα παραμένει ζωντανή και μπορεί να ενεργοποιηθεί μπροστά σε μια εξέλιξη που την προκαλεί. Φυσικά –σχολιάζει– θα πρέπει να σημειωθεί και ο ρόλος των πολιτικών ελίτ που μπορούν είτε να «οξύνουν» αυτές τις αντιδράσεις είτε να τις «μετριάσουν» ανάλογα με τη στάση τους στον δημόσιο διάλογο. «Φαίνεται ότι αυτή τη φορά επέλεξαν το πρώτο», καταλήγει.