Της Έφης Μπάσδρα*
Η 27η Ιανουαρίου γιορτάζεται ...
κάθε χρόνο ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 27 Ιανουαρίου του 1945 γράφεται το τέλος μιας παγκόσμιας θηριωδίας και μιας μαύρης σελίδας στον πολιτισμό μας.
Τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα απελευθερώνουν χιλιάδες κρατούμενων Εβραίων από το μεγαλύτερο στρατόπεδο θανάτου, το Άουσβιτς - Μπίρκεναου στην Πολωνία. Με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων καθιερώνεται και στη χώρα μας η ίδια μέρα ως Ημέρα Μνήμης Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος.
Χιλιάδες Έλληνες Εβραίοι έχασαν τη ζωή τους στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ακμάζουσες και πολυπληθείς εβραϊκές κοινότητες όπως της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων εξαφανίστηκαν σχεδόν στην ολότητα τους. Το 96% του πληθυσμού της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, της αρχαιότερης και σημαντικότερης της Ευρώπης, εξοντώθηκε από τις ναζιστικές διώξεις.
Οικογένειες ολόκληρες ξεκληρίστηκαν οδηγούμενες σε κρεματόρια, μανάδες έχασαν τα παιδιά τους, αδέλφια χωρίστηκαν και χάθηκαν για πάντα. Για λαούς όπως ο δικός μας με ιστορικό σπαρακτικών γενοκτονιών όπως των Ποντίων και θύμησες ξεριζωμών και προσφυγιάς, τέτοια γεγονότα αναζωπυρώνουν μνήμες πόνου.
Παρά τον σχεδόν καθολικό αφανισμό των ελληνικών εβραϊκών κοινοτήτων υπήρξαν και φωτεινά παραδείγματα! Σήμερα παρουσιάζεται για πρώτη φορά η άγνωστη ιστορία της διάσωσης της μικρότερης εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα, αυτής της Κατερίνης.
Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις διάσωσης μιας κοινότητας στην ολότητα της και ίσως της πρώτης στην Ελλάδα- ακολούθησε μια παρόμοια προσπάθεια στη Χαλκίδα, κι αργότερα, το 1944, η πιο γνωστή διάσωση των Ελλήνων Εβραίων της Ζακύνθου.
Η ιστορία της διάσωσης της εβραϊκής κοινότητας της Κατερίνης, παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη στο ευρύ κοινό αλλά και στους κατοίκους της Κατερίνης, παρά την εξαιρετική αποτύπωση της στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Εκτός Ιστορίας» - "By-standing and standing-by" της Φ. Τερζίδου και παραγωγής Π. Κορτσάρη.
Το ντοκυμαντέρ περιλαμβάνει ζωντανές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα και σπάνιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό.
Τα τριάντα τρία άτομα που αποτελούσαν την εβραϊκή κοινότητα διασώθηκαν όλα χάρις στην αυθόρμητη βοήθεια που πρόσφεραν επώνυμοι και ανώνυμοι Κατερινιώτες με κίνδυνο όχι μόνο της δικής τους ζωής αλλά και αυτής των οικογνειών τους.
Άλλος καθυστέρησε την παράδοση ενός τηλεγραφήματος, άλλος ειδοποίησε για την επερχόμενη σύλληψη, άλλοι βρήκαν κάρα, άλλοι τους μετέφεραν με κίνδυνο στα κοντινά Πιέρια και τους έκρυψαν στα γειτονικά χωριά, άλλοι τους προμήθευαν με τρόφιμα και ρούχα κατά τη διάρκεια της φυγής, άλλοι κινδύνεψαν για μέγαλο χρονικό διάστημα κρύβωντας τους σε μυστικά καμαράκια και σε στάβλους.
Πολλές συγκινητικές ιστορίες! Και όχι μόνον αυτό, οι έλληνες χριστιανοί Κατερινιώτες φρόντισαν την περιουσία τους και επιστρέφοντας με το τέλος του πολέμου, όσοι επέζησαν βρήκαν τα σπίτια τους και τα μαγαζιά τους να τους περιμένουν απείραχτα.
Μέσα από την πιο βαθειά ιστορία μίσους και τις πιο σκοτεινές σελίδες της ευρωπαϊκής ιστορίας, το παράδειγμα της Κατερίνης φέρνει μηνύματα αισιοδοξίας και ελπίδας και αναδεικνύει, στους δύσκολους σημερινούς καιρούς, τις πανανθρώπινες αρχές και αξίες του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αλληλεγγύης, της ισότητας, της συνοχής.
Εβδομήντα χρόνια πριν, σε μια μικρή και άσημη πόλη κάποιοι, κόντρα στον ισχυρό κατακτητή, με αυταπάρνηση, ρισκάροντας τη ζωή τους αποφασίζουν να κρύψουν, να σώσουν από το θάνατο τον γείτονα τους, τον συνάνθρωπο, και να διαφυλάξουν την περιουσία του.
Χωρίς υστεροβουλία και υπολογισμούς! Ανεξάρτητα από την καταγωγή του, τη θρησκεία του, τις πεποιθήσεις του. Άνθρωποι πιθανόν αγράμματοι, αλλά ανιδιοτελείς και κυρίως ανθρωπιστές! Είμαστε στο ´42 στη μικρή επαρχιακή κώμη της Κατερίνης των 16.000 κατοίκων!
Για όλους μας, η Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος είναι ημέρα ευθύνης.
Για την σημερινή πολύβοη πόλη της Κατερίνης είναι και μέρα ηρωισμού, αγάπης και αλληλεγγύης.
* Η κα Έφη Μπάσδρα είναι καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή Αθηνών.