Του Χρήστου Γκουγκουρέλα
Δικηγόρου LLM
Στο άκουσμα της ...
Υπουργοποίησης του γεννήθηκαν αντανακλαστικά συνειρμοί και αμέσως ερωτηματικά.
Ο νέος Υπουργός Οικονομίας, Δ. Παπαδημητρίου, Πρόεδρος του Levy Institute, υπήρξε θιασώτης και δημόσια υποστηρικτής του παράλληλου νομίσματος, ως μερικής λύσης επί του μείζονος ζητήματος της οικονομικής ανάτασης της Ελλάδας και έτσι ad hoc η τοποθέτηση του στο καίριο υπουργικό πόστο επανεργοποίησε σενάρια επί των πολιτικών προθέσεων και στόχων του Πρωθυπουργού και κλιμακώνει πλέον τη συζήτηση για τη πολιτική ρότα της χώρας και το μέλλον της υπό αυτή την Κυβέρνηση.
Τον Μάιο του 2015 ο Καθηγητής Οικονομικών κ. Παπαδημητρίου, κατά την κορύφωση του… ‘‘δράματος της διαπραγμάτευσης’’ και λίγο πριν το «ιστορικό» δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, συνδημοσίευσε με τους κ. Μ. Νικηφόρου και Gennaro Zezza Στρατηγική Ανάλυση για τις τότε συνθήκες και προοπτικές της ελληνικής Οικονομίας (Συνθήκες και στρατηγικές για την οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας) προτείνοντας την ευθεία εισαγωγή του ‘‘Geuro’’.
Θεωρητική βάση της πρότασης του υπήρξε το πόρισμα του επί άλλης μελέτης (Responding to the unemployment challenge: A job guarantee proposal for Greece), έναν χρόνο πριν, στην οποία είχε διαπιστώσει ότι για τη χώρα απαιτούνταν η θεσμική μορφοποίηση ενός ‘‘εργοδότη τελευταίας καταφυγής’’ (Last Resort Employer), που θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας και θα τις χρηματοδοτούσε. Και ως εναλλακτικό χρηματοδοτικό μέσο για αυτόν τον σκοπό πρότεινε το Geuro, που πρακτικά θα μετατρέπονταν σε παράλληλο νόμισμα χωρίς να επιφέρει, εξ’ αρχής(;) τουλάχιστον, λειτουργική υποκατάσταση του ευρώ.
Ο νυν Υπουργός συνταύτισε το Geuro με διαρκή και μεταβιβάσιμα ομόλογα μηδενικού τοκομεριδίου, με τα οποία, υποτίθεται, δεν θα γίνονταν καμία εξόφληση κεφαλαίου, δεν θα πραγματώνονταν καμία αποπληρωμή και η χρήση τους δεν θα συνεπάγονταν αύξηση χρέους. Το Geuro θα ήταν μετατρέψιμο σε μια μόνο κατεύθυνση (από ευρώ σε Geuro) και τα κυκλοφορικά αποθέματα του ελεγχόμενα από την Κυβέρνηση.
Η έκδοση του θα ήταν για όλη την Οικονομία χρηστικά επωφελής για 2 λόγους: 1) Διότι θα προσέφερε τόνωση της αναιμικής ρευστότητας, μια που (τότε) η… ‘‘διαπραγμάτευση’’ έφτανε στο ‘‘κόκκινο’’ και το ελληνικό κράτος κόντευε να ξεμείνει από τα στερνά ταμειακά του διαθέσιμα και 2)
Διότι θα παρείχε την απαιτούμενη ρευστότητα για πρόσθετες κρατικές δαπάνες, που θα στήριζαν την απασχόληση και θα αναθέρμαναν το ενδιαφέρον των ιδιωτών επενδυτών. Το θεσμικό όργανο που θα αναλάμβανε την έκδοση του Geuro θα ήταν η Τράπεζα της Ελλάδος, προκειμένου να επιτευχθεί και ο έλεγχος του πληθωρισμού και η διογκωτική υποτίμηση του έναντι της ονομαστικής του αξίας.
Η πιο ενδιαφέρουσα διάσταση της πρότασης όμως εστιάζεται στο ότι με το Geuro θα πληρώνονταν μέχρι και το 20% των άμεσων ή έμμεσων ιδιωτικών φόρων προς το κράτος αλλά και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Ο Kαθηγητής έχοντας ως αριθμητική αφετηρία το ύψος των φόρων του 2014 υπολόγισε ότι για το άνω 20% θα απαιτείτο να κυκλοφορήσουν το χρόνο 12,6 δις Geuro.
Κατά την αντίστροφη διαδρομή, το κράτος θα ‘‘δικαιούνταν’’ να αποπληρώσει μέχρι και το 30% των χρηματικών υποχρεώσεων του σε μισθούς (‘‘απολαβές εργαζομένων’’ αναφέρει χαρακτηριστικά ο νέος Υπουργός) και κοινωνικές παροχές από το γ’ τρίμηνο του 2015 (δηλ. από…..τον Ιούλιο του 2015 και μετά, Μήπως σας λέει κάτι αυτό;;;). Το αναλογικό ποσό που θα χρειαζόταν για τον σκοπό αυτό θα ήταν 16,4 δις Geuro.
Και δη ο νυν Υπουργός επισημαίνει ότι αν η περιγραφείσα θα ήταν η μόνη χρήση του Geuro ‘‘δεν θα υπήρχε καμία επίπτωση στην Οικονομία, δεδομένου ότι οι μικρές σε όγκο κρατικές πληρωμές σε ευρώ θα καλύπτονταν από μικρά σε μέγεθος εισοδήματα σε ευρώ και η κυκλοφορία του Geuro θα ‘‘καταστρέφονταν’’ πλήρως, καθώς θα χρησιμοποιούνταν για την πληρωμή φόρων κατά το ίδιο έτος’’.
Ως δε άλλη πρακτική πτυχή της πρότασης ήταν η πληρωμή εκκρεμών δανείων προς το κράτος με Geuro αλλά αυτό, όπως παραδέχεται ο κ. Καθηγητής, μπορεί να βελτίωνε τους ισολογισμούς των τραπεζών, δεν θα είχε όμως ουσιαστική συνεισφορά στην τόνωση της συνολικής ζήτησης. Το clou πάντως της πρότασης ήταν ότι με το παράλληλο νόμισμα το κράτος θα πλήρωνε…μισθούς όσων θα καταλάμβαναν τις θέσεις εργασίας που θα δημιουργούσε το ίδιο για την παραγωγή δημοσίων αγαθών.
Μάλιστα το επίπεδο των μισθών σε Geuro θα ήταν χαμηλό, ώστε να μην ‘‘ριχτούν’’ οι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα, θα προσέφερε όμως εν πάση περιπτώσει αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης στους…παράγοντες δημόσια αγαθά…
Αρχής γενομένης… από το γ’ τρίμηνο του 2015 (δηλ. από τον Ιούλιο του 2015, όταν και διεξήχθη το δημοψήφισμα) το ελληνικό κράτος θα δημιουργούσε 100.000 θέσεις εργασίας ανά τρίμηνο ως ‘‘εργοδότης τελευταίας καταφυγής’’ και θα πλήρωνε γι’ αυτές κατά 50% σε ευρώ και κατά το υπόλοιπο 50% σε Geuro. Κατά τους υπολογισμούς δε του κ. Καθηγητή η συνολική ώθηση στην Οικονομία θα ισοδυναμούσε αναλογικά με 7,5 δις ευρώ.
Η αύξηση των δημοσίων δαπανών θα επέφερε αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος της χώρας, αλλά η χρήση του Geuro θα λειτουργούσε εξισορροπητικά εν τέλει γιατί θα βελτίωνε τους λογαριασμούς της Γενικής Κυβέρνησης. Στη μελέτη του πάντως ο νυν Υπουργός παραδέχεται καταληκτικά ότι ‘‘αυτή η εναλλακτική μορφή χρηματοδότησης δέχθηκε επίθεση όταν προτάθηκε για πρώτη φορά (από τον ίδιο) ως μηχανισμός μεταβατικού σταδίου για την έξοδο από το ευρώ’’, αλλά υποστηρίζει ότι ούτως ή άλλως η χρήση του Geuro θα ήταν προσωρινής φύσεως.
Όπως και να έχει πάντως, η εισαγωγή και χρήση παράλληλου νομίσματος, ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, δεν είναι μια εκ παρθενογέννησης εκπηγαζόμενη ιδέα, αλλά ένα εναλλακτικό μοντέλο που έχει απασχολήσει από θεωρητικούς, οικονομολόγους και think tanks (βλ. Ludwig Schuster, Biagio Bossone, Marco Cattaneo, Thomas Mayer ή και στο Bruegel Institute, The economics of parallel currencies) μέχρι…μαθητευόμενους μάγους. Ωστόσο, άλλο πράγμα η θεωρητική Προβληματική, οι ερευνητικές προσομοιώσεις και η ακαδημαϊκή Στοχαστική και άλλο η…σκληρή και αδυσώπητη πραγματικότητα.
Και τούτο διότι για την Ελλάδα οποιαδήποτε εναλλακτικά σενάρια επί χάρτου πρέπει εκ των πραγμάτων να περάσουν από το κόσκινο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Αν, λοιπόν, ο νέος Υπουργός, που έσπευσε βέβαια να δηλώσει το αντίθετο… πετώντας στα σκουπίδια τις πρότερες μελέτες του, θελήσει να κάνει πράξη αυτά που πρότεινε, τότε θα βρει μπροστά του έναν καλά θεμελιωμένο ‘‘νομικό’’ (και όχι μόνο) τοίχο. Βάσει του αρ. 3§4 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ) έχει δημιουργηθεί η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), νόμισμα της οποίας είναι το ευρώ.
Υπεύθυνη για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής της Ευρωζώνης είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), που συναπαρτίζει σύμφωνα και το αρ. 282 της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ (ΣΛΕΕ) με τις κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών το Ενιαίο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ESBC). Το ευρώ το εισάγει σε κυκλοφορία η ΕΚΤ και οι Κεντρικές Εθνικές Τράπεζες και κατά το αρ. 128 της ΣΛΕΕ είναι το μοναδικό νόμιμο νόμισμα στην ΟΝΕ, μέλος της οποίας είναι από τις 1-1-2001 η Ελλάδα. Ratio αυτής της δικαιοπολιτικής επιλογής άλλωστε είναι το γεγονός ότι η Ενιαία Αγορά και το Ενιαίο Νόμισμα είναι κορυφαίοι παράγοντες στην εξίσωση της Ενιαίας Ευρώπης.
Το Geuro, επομένως, του κ. Παπαδημητρίου, όπως και κάθε άλλο…πιθανό ή απίθανο παράλληλο νόμισμα ήταν (και θα είναι;;), από νομικής τουλάχιστον απόψεως, ένα εγχείρημα με σφόδρα αμφισβητούμενη έως έωλη νομική θεμελίωση (Για μια σοβαρή ανάλυση βλ. Helmut Siekmann, Exit, Exclusion, and Parallel Currencies in the Euro area, Institute for Monetary and Financial Stability, Frankfurt).
Μπορεί ‘‘έξυπνα’’ και ‘‘τεχνηέντως’’ ο νυν Υπουργός να το είχε πλασάρει τον Μάιο του 2015 ως ‘‘εναλλακτικό μέσο χρηματοδότησης’’, στην ουσία ως ομόλογο-υβρίδιο, αλλά ούτως ή άλλως η χρήση του ως νόμισμα (πληρωμή φόρων, μισθών, εισφορών) παράλληλα με το ευρώ θα συνιστούσε μια de profundis παραβίαση θεμελιωδών κανόνων της Ευρωζώνης.
Η ευχή όλων μας, ανεξαιρέτως, φρονώ είναι ο νυν Υπουργός, ποιώντας στροφή 180 μοιρών, όντως να εννοεί αυτά που προ ημερών είχε δηλώσει («Δεν θα υπάρξει παράλληλο νόμισμα σε αυτή τη χώρα»), αν και με αυτή την Κυβέρνηση ο τρέχων εθνικός ιστορικός βίος δεν μπορεί, ούτως ή άλλως, να μην είναι κάτι άλλο από ‘‘επικίνδυνος’’ και ‘‘περιπετειώδης’’.