Οι φετινές ευρωεκλογές είχαν ...
προαναγγελθεί ως ιστορικών διαστάσεων αναμέτρηση, η έκβαση της οποίας θα καθόριζε όχι απλώς τις πολιτικές, αλλά και αυτή την ύπαρξη ή όχι της Ε.Ε.
Σύμφωνα με την επικρατούσα ανάλυση, το ένα στρατόπεδο συγκροτούν οι ακροδεξιοί εθνικιστές, που θέριεψαν μετά τις νίκες των Brexit - Τραμπ και πασχίζουν να διαλύσουν την Ενωση, το δε άλλο οι φιλελεύθερες δυνάμεις γύρω από το δίδυμο Μέρκελ - Μακρόν, που αγωνίζονται να τη σώσουν αλλάζοντάς την.
Ωστόσο, η πραγματικότητα δεν δικαιώνει τη δραματική περιγραφή. Οχι μόνο γιατί τα ακροδεξιά κόμματα, με εξαίρεση τη Βρετανία, έχουν εγκαταλείψει τα συνθήματα για έξοδο από την Ε.Ε., αλλά και γιατί αποδεικνύονται πολύ ευάλωτα.
Το περασμένο Σάββατο, ο ξενοφοβικός αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ιταλίας, Ματέο Σαλβίνι, οργάνωσε στο Μιλάνο συγκέντρωση ομοϊδεατών του από 11 χώρες. Με τη Μαρίν Λεπέν στο πλευρό του, εμφανίστηκε όχι ως περιθωριακός νεοφασίστας, αλλά ως σοβαρός καθολικός που κρατάει ροζάριο, μνημονεύει τη Θάτσερ και διεκδικεί την ηγεμονία στην Κεντροδεξιά.
Ωστόσο, πάνω από την πλατεία του καθεδρικού ναού πλανιόταν το φάντασμα ενός πολιτικού που είχε υποχρεωθεί να ακυρώσει, την τελευταία στιγμή, την πτήση του προς το Μιλάνο: του Αυστριακού αντικαγκελαρίου Χάιντς Κρίστιαν Στράχε.
Το σοκ από το μέγα σκάνδαλο της Αυστρίας, που οδήγησε σε κατάρρευση την κυβέρνησή της, είχε αντίκτυπο πολύ πέραν των Αλπεων: πολύ παράξενη, αλήθεια, είναι η αίσθηση του «πατριωτισμού» από ανθρώπους τύπου Στράχε, που προσφέρονται να πουλήσουν εθνικά συμφέροντα της χώρας τους σε ξένη δύναμη.
Ο κυνισμός και η υποκρισία προβάλλουν ως στοιχεία του πολιτικού DNA αυτής της συνομοταξίας πολιτικών. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν εμφανίζεται ως προστάτης των πολλών απέναντι στις ευρωπαϊκές ελίτ, όταν ο ίδιος προωθεί στη χώρα του εργασιακό Μεσαίωνα, με τους εργάτες να δουλεύουν μέχρι και 400 ώρες παραπάνω τον χρόνο.
Επιπλέον, η άτυπη «Διεθνής των εθνικισμών» είναι ενδογενώς ασταθής. Στο Στρασβούργο, οι εθνικιστές είναι διασπασμένοι σε τέσσερις ομάδες, ενώ το FIDESZ του Ορμπαν και το πολωνικό PiS του Κατσίνσκι δεν θέλουν ούτε να ακούσουν για Λεπέν.
Οι αντιθέσεις μεταξύ φιλοαμερικανών και φιλορώσων, νεοφιλελεύθερων και οπαδών του προστατευτισμού διαρρηγνύουν την όποια ιδεολογική συνοχή. Ακόμη και το μεταναστευτικό, που θεωρητικά τους ενώνει, απειλεί να τους διασπάσει στην πρώτη δοκιμασία της πράξης: πώς θα συνεννοηθεί ο Σαλβίνι με τη Λεπέν για το καυτό σύνορο των Αλπεων χωρίς να θεωρηθούν προδότες από τους οπαδούς τους;
Τα προβλήματα δεν είναι μικρότερα στο φιλελεύθερο Κέντρο. Οι προσδοκίες για προωθητική μεταρρύθμιση της Ε.Ε. διαψεύστηκαν μετά την εκλογή Μακρόν, λόγω της απροθυμίας της Μέρκελ. Στις 25 Απριλίου, σε συνέντευξη Τύπου των δύο ηγετών, ο Γάλλος πρόεδρος μίλησε ανοιχτά για διαφορά απόψεων με τη Γερμανίδα καγκελάριο, ενώ στις 15 Μαΐου η Μέρκελ αναγνώρισε ότι υπάρχει «διαφορά νοοτροπίας» ανάμεσα στις δύο χώρες. Στο μεταξύ, η διάδοχός της Ανεγκρετ Κραμπ - Καρενμπάουερ (ΑΚΚ) ζητάει να εγκατασταθεί οριστικά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες, εγκαταλείποντας το Στρασβούργο, κάτι που ερεθίζει το Παρίσι.
Εν ολίγοις, οι φιλελεύθεροι ηγέτες, όσο και αν ομνύουν στην ευρωπαϊκή ιδέα, στην πράξη επιβεβαιώνουν ότι η Ε.Ε. δεν αποτελεί μια ευρωπαϊκή συμπολιτεία με τον δικό της «δήμο» και ισχυρή αίσθηση του συνανήκειν, αλλά μια ένωση (άνισων) εθνικών κρατών με πρόσκαιρες συμμαχίες και διαρκείς ανταγωνισμούς.
Οι δύο δοκιμασίες
Αλλωστε, η κρίση χρέους του 2010 και η έκρηξη του προσφυγικού το 2015 αποτέλεσαν δύο καίριες δοκιμασίες για την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, στις οποίες η Ενωση απέτυχε τραγικά. Δεν πρέπει, λοιπόν, να εκπλήσσει η πλήρης «εθνικοποίηση» των φετινών ευρωεκλογών, με την εσωτερική πολιτική αντιπαράθεση να κυριαρχεί και τα κοινά ευρωπαϊκά προβλήματα στο περιθώριο. Ακόμη και στη Γερμανία, μόλις το 28% των πολιτών γνωρίζει ποιος είναι ο Μάνφρεντ Βέμπερ, ο Γερμανός δεξιός υποψήφιος για την προεδρία της Κομισιόν.
Μοιραία το ενδιαφέρον στρέφεται στις πολιτικές ανατροπές σε εθνική κλίμακα που εγκυμονούν οι κατ’ όνομα ευρωπαϊκές εκλογές, κυρίως στις τρεις ισχυρότερες χώρες. Στη Γερμανία, οι κάλπες συνιστούν την πρώτη δοκιμασία της ΑΚΚ στο ηγετικό της αξίωμα, ενώ δεν αποκλείεται και πρόωρη παραίτηση της Μέρκελ.
Το σοσιαλδημοκρατικό SPD αναμένεται να υποστεί νέα αφαίμαξη, ενώ κινδυνεύει να χάσει και τις τοπικές εκλογές στο κρατίδιο της Βρέμης για πρώτη φορά ύστερα από 73 χρόνια, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε διάλυση τον κυβερνώντα συνασπισμό.
Στη Βρετανία, η πιθανή νίκη του αντιευρωπαϊστή Νάιτζελ Φάρατζ, η προεξοφλούμενη συντριβή των Συντηρητικών, η εκδίωξη της Μέι και η πιθανή αντικατάστασή της από τον Μπόρις Τζόνσον θα ξαναφέρουν στο προσκήνιο το ενδεχόμενο του σκληρού Brexit, χωρίς συμφωνία.
Η Βρετανία κινδυνεύει να οδηγηθεί σε περίοδο οξύτατης πόλωσης, καθώς και στο απέναντι στρατόπεδο αναμένεται να ενισχυθούν οι οπαδοί της «καθαρής» (ευρωπαϊκής) λύσης, Φιλελεύθεροι και Πράσινοι, εις βάρος των Εργατικών.
Εξίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντική διαγράφεται η αναμέτρηση στη Γαλλία, η οποία εκ των πραγμάτων αποκτά χαρακτήρα δεύτερου γύρου Μακρόν - Λεπέν.
Αστάθεια ενόψει
Γενικά, παρά την αναμενόμενη άνοδο των εθνικιστών, οι ευρωεκλογές μάλλον δεν θα φέρουν ένα θρίαμβο της Ακροδεξιάς. Το πιθανότερο είναι ότι θα επιβεβαιώσουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο αυτό που ήδη συμβαίνει σε εθνική κλίμακα: την υποχώρηση των δύο πυλώνων του Κέντρου και τον κατακερματισμό του πολιτικού τοπίου, κάτι που καθιστά την Ευρώπη πιο ασταθή και τη διακυβέρνησή της πιο δύσκολη.
Στο νέο Ευρωκοινοβούλιο, το παραδοσιακό δίπολο «ροζ - μπλε», δηλαδή Σοσιαλιστών και Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, πιθανότατα δεν θα έχει αθροιστικά την πλειοψηφία. Το παιχνίδι θα ανοίξει σε άλλες, ανερχόμενες πολιτικές δυνάμεις, από τους Φιλελεύθερους και τους Πράσινους μέχρι τη ριζοσπαστική Αριστερά.
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ελπίζει πως ο δικός του συνδυασμός, η «Αναγέννηση», θα συμμαχήσει με την ομάδα των Φιλελεύθερων - Δημοκρατών (ALDE) σχηματίζοντας την τρίτη σε ισχύ ομάδα του Ευρωκοινοβουλίου, με ρυθμιστικό ρόλο.
Τίποτα ωστόσο δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο, όχι μόνο γιατί ενδεχόμενη πρωτιά της Λεπέν στη Γαλλία θα αποτελούσε ισχυρό πλήγμα στο γόητρο του Γάλλου προέδρου, αλλά και γιατί τα νεοφιλελεύθερα κόμματα της ALDE, όπως το ολλανδικό και το γερμανικό, αντιτίθενται σφόδρα στις ιδέες Μακρόν περί ευρωπαϊκού προστατευτισμού.